Монгол Улс НҮБ-ын Энхийг сахиулагчдын олон улсын өдрийг 5 сарын 28-29-ний өдрүүдэд тэмдэглэж байна. НҮБ-ын энхийг сахиулах үйлсэд оролцуулсан алба хаагчдынхаа тоогоор дэлхийд 23-рт жагсаж буй Монгол Улсын хувьд энэ өдөр чухал ач холбогдолтой өдөр юм. 2021 онд Монгол Улс НҮБ-д элссэний 60 жилийн ой, Монгол Улсын орчин цагийн Зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны 100 жилийн ой тохиож буй нь энэхүү өдрийг тэмдэглэх учрыг улам илүү өргөн агуулгатай болгож байна. "Монгол дахь НҮБ-ын нэрийн өмнөөс нийгмийн эмзэг хэсгийг хамгаалах, энхийг дэмжих зорилгоор дэлхийн хамгийн хүнд хэцүү цэгүүдэд үүрэг гүйцэтгэсэн, одоо гүйцэтгэж буй Монгол Улсын нийт энхийг сахиулагчдад гүн талархал илэрхийлж, тэдний даян дэлхийд энх тайвныг тогтоох үйлсэд оруулсан хувь нэмрийг онцлон тэмдэглэж байна" гэж НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Тапан Мишра баярын илгээлтдээ онцлов.     “2014 онд Бүгд Найрамдах Судан Улсын Дарфур муж дахь цэргийн хээрийн эмнэлэгт монгол эмч, сувилагчдын хамтаар НҮБ-ын ажилтнууд болон энгийн иргэд гээд нийт 6000 гаруй хүмүүст эмнэлгийн тусламж хүргэж ажилласандаа бахархалтай байна” гэж Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн 2 шатлалын эмнэлэгт жагсаал анги тоо бүртгэгчээр ажилласан Ахлагч Б. Дуламсүрэн өгүүллээ. Тэрбээр энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцсон нийт 732 монгол эмэгтэй алба хаагчдын нэг юм. Өнөөг хүртэл дэлхийн зөрчил мөргөлдөөнтэй бүс нутгуудад Монгол улс нийтдээ 18,000 гаруй энхийг сахиулагчдыг илгээсэн.   Одоогийн байдлаар Монгол Улсаас Абиеэ, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго, Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан, Баруун Сахар, Йеменд явагдаж буй НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагаанд 900 орчим цэрэг, цагдаагийн алба хаагч үүрэг гүйцэтгэж байна. “БНӨСУ болон бүс нутагт байгаа тоолж баршгүй олон иргэд Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүнд итгэж, найдаж ирсэн бөгөөд одоо ч өөрсдийн аюулгүй байдлаа даатгасан хэвээр байна. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний энхийг сахиулагчдын үнэнч үүрэг гүйцэтгэл нь НҮБ болон Монгол Улсын аль алиных нь бахархал юм,” гэж НҮБ-ын Энхийн ажиллагаа хариуцсан Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч Жан-Пьер Лакруа баярын илгээлтдээ онцолжээ. “БНӨСУ-д Хуягт тээвэрлэгчдийн ротод цуваа хамгаалалт болон энгийн иргэдийг хамгаалах үүрэг гүйцэтгэж байхдаа Засгийн газрын эсрэг зэвсэгт бүлэглэлийнхэн хүчээр цэрэгт элсүүлэхээр энгийн 3 иргэнийг барьцаалж авч явсныг зогсоож, гэрт нь аюулгүй хүргэж чадсандаа би ямагт бахархдаг” гэж Сьерра Леон болон Өмнөд Судан улсад 2009, 2016-2017 онуудад тус тус алба хаасан Ахлах ахлагч Г. Цасбаяр ярьлаа. Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний цэргийн ажиглагч офицер Ахмад Ч. Сэрээнэн НҮБ-ын мандат доор 2019-2021 онд Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан улс дахь НҮБ-ын UNMISS ажиллагаанд оролцсон бөгөөд тэрбээр, дэлхий нийтээр Ковид-19 цар тахал тархсан хүнд цагт зөрчил мөргөлдөөнтэй бүс нутагт үүрэг гүйцэтгэхдээ цар тахлын аюулын талаар орон нутгийн удирдлага болон иргэдэд мэдээ мэдээлэл хүргэж, тэдний дунд цар тахлын аюул тархахаас урьдчилан сэргийлэх, халдварын тархалттай тэмцэхэд нь дэмжлэг үзүүлсэндаа бахархалтай байна гэв. Энэ жилийн Энхийг сахиулагчдын олон улсын өдрөөр НҮБ-ын зүгээс залуу энхийг сахиулагчдын гүйцэтгэж буй үүрэг оролцоонд өндөр ач холбогдол өгч байна. НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга илгээлтдээ залуу энхийг сахиулагчид, түүний дотор залуу эмэгтэй цэргийн алба хаагчид НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирснийг онцолсон юм.  "Эрч хүч, шинэлэг санаагаар дүүрэн, улс төрийн үйл явцад утга учиртай төлөөлөл, оролцоог хангахын төлөө уйгагүй хөдөлмөрлөж буй нийт залуучуудад үлгэр дуурайлал болж явдаг энхийг сахиулагч залуучуудаа би биширч явдаг" гэж Жан-Пьер Лакруа хэлэв. Дашрамд хэлэхэд, НҮБ-ын Ерөнхий ассемблей нь 1948 онд НҮБ-ын анхны энхийг сахиулах үүрэг гүйцэтгэгч НҮБ-ын Энхийг сахиулах байгууллага (UNTSO) Палестинд үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн болох 5-р сарын 29-ны өдрийг НҮБ-ын Энхийг сахиулагчдын олон улсын өдөр болгон тэмдэглэж байхаар тогтсон юм. Тэр цагаас хойш 1 сая гаруй эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүд НҮБ-ын 72 энхийг сахиулах ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэж, олон сая хүнд шууд нөлөөлж, тоо томшгүй олон хүний амь насыг авран хамгаалжээ. Эдүгээ, НҮБ-ын Энхийг сахиулах 12 ажиллагаанд 89,000 гаруй иргэний, цэрэг, цагдаагийн алба хаагч оролцож байна. Энэ сарын 27-ны өдөр НҮБ-ын Төв байранд 1948 оноос хойшхи хугацаанд амь эрсэдсэн 4000 гаруй энхийг сахиулагчид, тэдний дунд өнгөрсөн жил НҮБ-ын далбаан дор алба хаах үедээ амь насаа алдсан 130 цэрэг, цагдаа, иргэний энхийг сахиулагчдад хүндэтгэл үзүүллээ. Холбоо барих: Д. Соёлмаа НҮБ-ын Суурин зохицуулагчийн газрын мэдээлэл харилцааны ажилтан, и-мэйл: Soyolmaa.dolgor@un.org  Дуглас Коффман, НҮБ-ын мэдээлэл харилцааны хэлтэс -+1 917 361- 9923,  e-mail: coffmand@un.org; or Хектор Калдерон, Энхийн ажиллагааны хэлтэс +1 917 226 5219 e-mail: hector.calderon@un.org  

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 75 дугаар чуулганы дарга Волкан Бозкирын нийтлэлийг толилуулж байна.  “Цөлжилт” гэдэг үгийг сонсоод танд юу бодогдоно вэ? Арвин их тариалангийн талбайг элсэн манхан аажмаар хучиж байх мэт? Сахарын цөл болон Говь цөл, Африк, Азийн нутаг дэвсгэрийг булаан эзэлж байх мэт?  Гол мөрөн, булаг шанд хатаж ширгэж байгаа мэт? Мэдээж эдгээр нь их үзэгдлийн нэгээхэн хэсэг билээ. Гэхдээ цөлжилтийн гол үр дагавар нь газрын доройтол бөгөөд үүний улмаас газрын хөрс маш ихээр эвдэрч, амь амьдралыг тэтгэх чадвараа алдана гэсэн үг юм. Хөрс бол зөвхөн шороо биш юм. Хөрс эрүүл байж гэмээ нь эх дэлхий маань эрүүл байх нь  зайлшгүй. Бидний хөл доор гишгэгдэн байгаа газарт маань ургамал, амьтад, нүдэнд үл үзэгдэх олон түмэн бичил биетнүүдийн амьдралын далд ертөнц өрнөн байгаа билээ. Чухам эдгээрээс бидний амьдрал ихээхэн хамааралтай.  Тэр бүр хайхраад байдаггүй энэхүү их нөөц баялаг нь хөдөө аж ахуй болон хүнсний үйлдвэрлэлийг гол тэжээн тэжээгчид юм. Энэ нь хүлэмжийн хийн ялгарлыг шингээж зохицуулахаас гадна ургамал, амьтад, хүн төрөлхтний эрч хүчийг хэвээр хадгалахад тус дэм болж өгдөг. Өнөөгийн байдлаар манай дэлхийн газар нутгийн тавны нэгээс илүү хувь нь, түүний дотор хөдөө аж ахуйн зориулалттай нийт газар нутгийн талаас илүү хувь нь хөрсний доройтолд ороод байна. Жилд 12 сая гаруй га газар нутаг цөлжилт, газрын доройтол, хуурайшилтад нэрвэгдэж байна. Энэ байдал ялангуяа, хөгжиж буй орнуудын амьдрал ядуу, хөдөө орон нутагт оршин суугч 3 тэрбум гаруй хүмүүсийн амьдрал ахуйд маш хүндээр тусч байна. Үүний зэрэгцээ газар нутгийнхаа орчин нөхцөлийг үл хайхарч шууд тариалангийн талбай болгон хувиргаж байгаагаас үүдэлтэйгээр агаар мандалд нүүрсхүчлийн хий болоод азотлог ислийг ялгаруулахад хүргэж байна. Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлтийг хурдасгаж, биологийн олон янз байдлыг алдагдуулж, халдварт өвчин дэгдэхэд нөлөөлж байна. Энэ бүхэн нь ундны усны хангамж, амьжиргаанд аюул учруулаад зогсохгүй, байгалийн гамшиг, байгалийн гамшигт үзэгдлийг даван туулах та бидний эрч хүч, чадавхыг эрсдэлд оруулж байна.   Хэрэв бид одоо л амжиж дорвитой алхам хийхгүй бол нөхцөл байдал улам л уруудах болно. Ирэх 25 жилийн хугацаанд газрын доройтлын уршгаар дэлхийн хүнсний үйлдвэрлэл 12 хувиар буурч, дэлхийн хэмжээнд хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ 30 хувиар өсөхөд хүргэж болзошгүй юм. Бид хэт тайвшрах юм бол Тогтвортой хөгжлийн зорилгод хэзээ ч хүрч чадахгүй болно. Гэхдээ найдлага тасрах  болоогүй бөгөөд хамтын хүчээр хийж бүтээх ажил олон байна. КОВИД-19 халдвараас сэргийлэх вакциныг маш хурдтайгаар хөгжүүлж чадсаны нэгэн адил хүсэл зорилго, нөөц бололцоогоо дайчлан гар нийлж хүчээ нэгтгэж чадвал хүн төрөлхтөн гайхамшгийг бүтээж болохыг бид мэдэрсээр байгаа. 2030 он гэхэд 350 сая га доройтсон газар нутгийг нөхөн сэргээх замаар 13-26 гигатонн хүлэмжийн хийг агаар мандлаас цэвэрлэх  боломж бий. Газар нутгийг нөхөн сэргээх чиглэлээр өндөр ур чадвар шаардахгүй, хөдөлмөр ихээр шингээх  төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд зарцуулах нэг ам.доллар тутмаас наад зах нь  9 ам.долларын эдийн засгийн үр ашгийг бүтээх боломж байна. Газар нутгийг нөхөн сэргээснээр  олон салбарт  ногоон ажлын байр бий болгоод зогсохгүй илүү шим тэжээллэг хүнс тариалах, ундны усны аюулгүй байдлыг хангах, биологийн олон янз байдлыг устах аюулаас сэргийлэх, уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөллийг сааруулах, улмаар дасан зохицох боломжийг бүрдүүлнэ. Жимс, хүнсний ногооны найдвартай хангамж үргэлж шаардагдаж байдаг хот суурины оршин суугчид, үзэсгэлэнт далдуу модоор хүрээлэгдсэн тусгай хамгаалалттай газрын наран шарлагын газарт жуулчдад үйлчилж бизнес эрхлэн амьжиргаагаа залгуулж байдаг арлын зочид буудлын эзэд, байгалиас гаралтай эмийн зүйлээс амь амьдрал нь үргэлжийн хамааралтай эмнэлгийн өвчтөнүүд хэн нь ч байлаа гэсэн  нэг л зүйл маш тодорхой байна. Хорвоо ертөнц дээр хэн ч бай, юу ч бай  газартай холбоогүйгээр оршин тогтнох боломжгүй гэсэн ганц үнэн.   Тэгэхээр та газар шороо, хөрсөө хамгаалахын тулд юу хийж чадах вэ? Хамгийн энгийн нэг алхам бол хоол хүнсээ хог хаягдал болгохгүй байх явдал юм. Учир нь бидний хаяж буй хоол хүнсийг үйлдвэрлэхийн тулд тариаланчид маань ихээхэн газар ашиглаж тэр хэмжээгээрээ хөрсийг нь ямар ч үр ашиггүйгээр доройтуулсаар байх болно.  Хэрэв та хот суурин газрын оршин суугч бол дээвэр дээрээ ногоон цэцэрлэг, таримал ногоон байгууламж байгуулах зэрэг шинэлэг аргуудыг ашиглан хотоо ногоон болгохын төлөө нутгийн удирдлагуудтайгаа хамтран ажиллах боломжтой. НҮБ-ын ажлын нэг чухал хэсэг бол газрын доройтлыг нөхөн сэргээх явдал юм. Ирэх саруудад НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх Конвенц (UNCCD), Уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай НҮБ-ын суурь Конвенц (UNFCCC), Биологийн олон янз байдлын тухай Конвенц (CBD) зэрэг Риогийн гурван Конвенцын хэрэгжилтийг хэлэлцэх томоохон чуулга уулзалтуудыг нэг жилд багтаан анх удаа  зохион байгуулах гэж байна.  Энэ нь байгаль дэлхийнхээ нөхцөл байдал, эрүүл байдлыг хэрхэн сайжруулах, улмаар оршин тогтнолоо хамгаалахын тулд юу хийж болох талаар эргэцүүлэн бодох онцгой боломж юм. Миний хувьд энэ оны 5-р сарын 20-нд Нью-Йорк хот дахь НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн танхимд цөлжилт, газрын доройтол, хуурайшилтын асуудлаарх өндөр түвшний чуулга уулзалтыг зохион байгуулна. Сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд анх удаа зохион байгуулагдаж буй энэхүү чуулга уулзалт нь өмнөх ололт амжилтдаа тулгуурлан, хамтын хүчин чармайлт шаардлагатай хэсгийг олж тодруулан, Риогийн гурван Конвенцын хэрэгжилтийг хэлэлцэх гурван том чуулга уулзалтын бэлтгэл ажлыг хурдавчлуулахыг гол зорилгоо болгож байна. Энэ уулзалт бидэнд газрын доройтол бодитой нүүрлэж байгаа бөгөөд нэн хойшлуулшгүйгээр тэмцэх хэрэгтэй гэдгийг сануулах болно. Түүнчлэн  уур амьсгалын өөрчлөлт, биологийн олон янз байдал, цөлжилт гэсэн гурван тусдаа асуудлууд нь өөр хоорондоо ямар нарийн уялдаа холбоотой болохыг ойлгуулах болно. Үүгээрээ дэлхийн хэмжээний хамтын ажиллагаа хэрэгтэй байгааг илэрхийлэх болно. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей нь НҮБ-ын гишүүн 193 улс орон бүгд адил тэгш оролцоотой цорын ганц байгууллага юм. Иймээс хил хязгаарт баригдалгүй, бид бүгд нийтэд хамаатай асуудлыг шийдвэрлэх үүнээс илүү сайн газар гэж үгүй билээ. Бидний оршин буй эх дэлхийтэй маань холбоотой, бидний амь амьдралыг тэтгэгч хөрст алтан дэлхийнхээ төлөө цаг алдах эрх бидэнд үгүй юм. Өндөр түвшний чуулга уулзалт хийснээр нэг шөнийн дотор байдлыг сайжруулж чадахгүй нь мэдээж хэрэг. Гэхдээ бид бүгдээрээ санал нэгдэж, шилдэг туршлагаа хуваалцаж, бодит алхмуудыг хамтдаа тодорхойлсноор нэгдсэн нэг зорилгын төлөө өөрчлөлт хийж чадна. Эцсийн эцэст бид цөлжилт, газрын доройтол, хуурайшилт даамжрахаас өрсөж сэргийлэх том алхамыг чхийж чадна – үүнээс өөр сонголт үгүй. Үүний тулд бид хамтарч ажиллах нь нэн чухал. Бид урьдын хэвшсэн зарим дадал зуршлаа ч өөрчлөх хэрэгтэй. Таны дэмжлэг НҮБ-д тун чухал гэдэгт миний бие маш итгэлтэй байна. Дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй доорх холбоосоор орж танилцана уу: www.un.org/pga/75/event/high-level-dialogue-on-desertification-land-degradation-and-drought/  

-Монгол Улс дахь хүний эрхийн асуудлаар таны байр суурийг уншигчдадаа хуваалцмаар байна. Төрөөс хүний эрхийн төлөө авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнд та хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ? -Хүний эрхийг хамгаалах асуудал бол бидний үндсэн чиг үүргийн нэг бөгөөд энэ нь хүртээмжтэй, тогтвортой хөгжлийн суурь үндэс юм. Монгол Улсад хүний эрхийг хамгаалахыг хөхиүлэн дэмжихийн төлөө бид үргэлж чармайж байдгаа дахин илэрхийлэх завшаан тохиосонд би тун баяртай байна. Монгол Улс хүний эрхийг хамгаалах чиглэлээр тодорхой ажлуудыг хийж гүйцэтгэж байгаад миний бие талархалтай байдаг. Хамгийн сүүлийн үеийн томоохон ажил бол Хүний эрхийн хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдсанаар бүс нутагтаа Монгол Улс хүний эрхийн хамгаалагчийн эрхийг хуулиар хамгаалдаг анхны улс болж байна. Хүний эрхийн нөхцөл байдал, нэгдэн орсон олон улсын хүний эрхийн гэрээ хэлэлцээрээр хүлээсэн үүргээ НҮБ-ын гишүүн орнууд хэрхэн биелүүлж байгаад үнэлэлт дүгнэлт өгөх “Хүний эрхийн төлөв байдлын хэлэлцүүлэг (UPR)”-ийг НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлөөс  зохион байгуулдаг билээ. Монгол Улс энэ хэлэлцүүлэгт Хүний эрхийн төлөв байдлын үндэсний тайлангаа боловсруулан гурван удаа буюу 2010, 2015, 2020 онуудад оролцсон юм. Энэ завшааныг ашиглан дээрх тайлангуудад тэмдэглэсэн олон сайн жишээ, туршлагаас энд онцолмоор байна. Тухайлбал, Монгол Улс цаазаар авах ялыг түдгэлзүүлэх, халах тухай шийдвэр гаргасан. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс байгуулсанаар өнөөг хүртэл хараат бусаар ажиллаж, Монгол Улсад хүний эрхийг хангах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгааг уг тайланд сайшаасан. Жендэрийн тэгш байдлыг хангаж, жендэрт суурилсан ялгаварлан гадуурхалт, хүчирхийллийг устгах чиглэлээр ахиц гарган, Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль, Залуучуудын хөгжлийг дэмжих тухай хуулиудыг тус тус баталлаа. Өнгөрсөн онд Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулан, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль, Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хуулийг шинэчлэн баталж, Эрүүдэн шүүхээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний механизмыг бий болгох зэрэг олон жишээг дурдахдаа таатай байна. Хүний эрхийн төлөв байдлын ээлжит тайлангийн дүнг Хүний эрхийн зөвлөл 2021 оны гуравдугаар сард баталж, дэлхийн бусад улс орноос Монгол Улсад хандаж 190 зөвлөмж ирүүлсний 170-ыг нь Монгол Улс хүлээн зөвшөөрсөн. Эдгээр зөвлөмж нь гол төлөв хүүхэд, эмэгтэйчүүд, бэлгийн чиг баримжаа болоод хүйсийн баримжаа, илэрхийллийн хувьд цөөнх болж байгаа хүмүүс, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, залуучууд зэрэг нийгмийн тодорхой бүлгүүдийн эрхийг хамгаалах эрх зүйн орчныг бэхжүүлэхэд анхаарахад чиглэсэн байна. Мөн эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл, ялангуяа бэлгийн болон жендэрт суурилсан хүчирхийлэл, гэр бүлийн хүчирхийлэл, мөлжлөг, бэлгийн дарамт, эрх мэдлээ урвуулан ашиглахыг устгаж, хохирогч, хүчирхийллийг даван туулагч, гэрчийг дэмжих талаар дорвитой алхам хийхийг зөвлөсөн. Мөн Эрүүгийн хууль, Хөдөлмөрийн тухай хууль зэрэг холбогдох хууль тогтоомжоо яаралтай шинэчлэн, охид, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хууль тогтоомжоор хамгаалах чиглэлд анхаарлаа хандуулахыг зөвлөмж болгосон. -Та сая бэлгийн хүчирхийлэл, дарамттай холбоотой асуудлын талаар ярилаа. Сүүлийн үед манай хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хүний эрхтэй холбоотой хэд хэдэн асуудлыг хөндөж, олон нийтээрээ шүүмжлэн хэлэлцэж байгааг та анзаарсан байх. Тухайлбал, цэргийн ангиуд дээр болсон явдал байна. Бас бэлгийн болон бусад төрлийн дарамт үзүүлж, эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашигласан зэрэг асуудлууд байгаа. Энэ асуудалд НҮБ ямар байр суурьтай байна вэ? -Тийм ээ, Монголын нийгэмд өрнөж буй үйл явдлыг бид маш анхааралтай ажиглаж байна. НҮБ-аас хүчирхийллийг “үл тэвчих” бодлогыг баримталдаг бөгөөд гэр бүл, олон нийтийн газар, ажлын байр, ер нь хаана ч бүх төрлийн дарамт, хүчирхийлэл, мөлжлөг, тэр дундаа бэлгийн дарамт, эрх мэдлээ урвуулан ашиглах байдлыг эрс буруушааж байдгийг дахин хэлье. Энэхүү жигшүүрт үзэгдлийг таслан зогсоохын төлөө НҮБ дараах дөрвөн чиглэлийн стратегийг баримталж ажилладаг. Нэгдүгээрт, хохирогчийн эрх, нэр төрийг хүндэтгэн хамгаалах, хоёрдугаарт, мэдээлэх, мөрдөн шалгах үйл ажиллагааг бэхжүүлэх замаар гэмт этгээдэд ял завших боломж олгохгүй байх, гуравдугаарт, гишүүн орнууд, иргэний нийгэм, бусад холбогдох байгууллагуудтай хамтран ажиллах, дөрөвдүгээрт, мэдээлэл харилцаа, боловсрол, ил тод байдлыг хангахад чиглүүлэх зэрэг болно. НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр болон Хүний эрхийн Үндэсний Комисс хамтран Төрийн захиргааны байгууллагуудын ажлын байран дахь бэлгийн дарамтын талаар хийсэн 2018 оны судалгаанаас харахад нийт хохирогчдын 98 хувь нь эмэгтэйчүүд байсан. Түүнчлэн 2021 онд дээрх хоёр байгууллага хамтран 3000 төрийн захиргааны албан хаагчдын дунд явуулсан судалгааны дүнг харахад судалгаанд оролцогсдын гуравны нэг нь ажлын байрны бэлгийн дарамтад ямар нэгэн байдлаар өртөж байсан байна. Энэ бол үнэхээр сэтгэл эмзэглүүлсэн бөгөөд хүлээн зөвшөөрөхийн аргагүй асуудал юм. -Тэгэхлээр хүчирхийлэгчдэд хариуцлага тооцохын тулд бид юу хийх ёстой вэ. Цаашид хүний эрхийн ийм зөрчлөөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ? -Хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн ийм төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох талаар олон нийтийн мэдлэг мэдээллийг сайжруулахад чиглэсэн хүчтэй нөлөөллийн ажил, сурталчилгаа хийх шаардлагатай гэж харж байна. Хүн амын дунд бэлгийн хүчирхийлэл, дарамт гэж юу болох талаар ойлголтын маш их зөрүү байгаа нь ажиглагдаж байна. Ойлголт тодорхойлолт ялгаатай бүрхэг байх тусам үзэгдлийн зааг ялгаа бүдгэрч байдаг. Жишээ нь, бэлгийн “дарамт” гэдгийг ихэвчлэн жендэрт суурилсан “хүчирхийлэл” гэж үзэж байна. Тийм ч учраас Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын конвенцид хүчирхийлэл, дарамт шахалтыг “нэг удаа, эсвэл олон удаа давтагдсан, бие махбод, сэтгэлзүй, бэлгийн болон эдийн засгийн хохиролд хүргэх зорилготой, хохиролд хүргэсэн, эсвэл хүргэх магадлалтай хүлээн зөвшөөрч үл болох зан байдал, үйлдэл, эсвэл заналхийлэл” гэж тодорхойлсон байдаг. Энэ нь үнэндээ бие махбодын хүчирхийлэл, хэл амаар доромжлох, дээрэлхэх, танхайрах, бэлгийн дарамт үзүүлэх, заналхийлэх, мөрдөн мөшгөх гэх мэт бусад олон асуудлыг хамруулж байна. Бид нийгмээрээ хүчирхийлэл дарамтыг үл тэвчих соёлыг бий болгох ёстой. Үүнийг ч Монголын олон нийт улам бүр ойлгон ухамсарлаж, зохих арга хэмжээ авахыг зүй ёсоор шаардаж байгаад бид талархалтай байна. Байгууллагууд ч ажлын байран дахь бэлгийн дарамтаас урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн бодлого, төлөвлөгөөтэй байж зайлшгүй шаардлагатай сургалт, сурталчилгааны кампанит ажлуудыг зохион байгуулах хэрэгтэй. Бэлгийн дарамт, хүчирхийлэлд өртсөн тухайгаа ярьж мэдээлэх нь маш хүнд, эмзэг сэдэв  төдийгүй сэтгэлийн хүнд шархыг дахин сэдрээдэг учир хохирогчид нийгэм, систем тэднийг элдэв өшөө авалт, учирч болзошгүй хор хөнөөлөөс хамгаална, тэдний нэхэмжлэлийг хуулийн дагуу зохих ёсоор нь шалгаж шийдвэрлэнэ гэдэгт итгэж чаддаг байх ёстой. Иймээс ч хохирогчийн гаргасан гомдлыг аюулгүй, үр дүнтэй хянан шийдвэрлэх тогтолцоог төр, хувийн хэвшил зэрэг бүхий л салбарт бий болгох нь нэн чухал юм. Түүнчлэн хохирогчид, даван туулагчдаас мэдээлэл хайж тэдэнд сэтгэл зүйн дарамт учруулахын оронд гэмт этгээдүүдийг олж илрүүлэх, шударгаар нотлох тал дээр илүү нухацтай ажиллаж, дорвитой өөрчлөлт хийх ёстой. Засгийн газар хүчирхийлэл үйлдэгчдэд чиглэсэн хууль сахиулах ажиллагаагаа эрс сайжруулж, хохирогч, хүчирхийлэгч нь хэн болохоос үл хамааран сэжиг бүхий хэргүүдийг нарийвчлан шалгаж, зохих арга хэмжээг шуурхай авч байх хэрэгтэй. Ил гарч буй эмэгтэйчүүдийг хамгаалж, тэднийг хэвшмэл ойлголт, гутаан доромжлолоос урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй. Засгийн газрын хохирогч хамгаалах үйлчилгээнд хүмүүс бүрэн итгэдэг орчныг бид бий болгох ёстой. Засгийн газар дарамт, хүчирхийллийн хохирогчдод нэн шаардлагатай тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд үргэлжлүүлэн хөрөнгө оруулах шаардлагатай байна. -Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд НҮБ-ын үүрэг, оролцоо юу вэ? -НҮБ нь энэ чиглэлээр олон ажил хийж ирсэн. Чухамдаа бидний үйл ажиллагаа бүхэлдээ хүний эрхийг хамгаалах, жендэрийн тэгш байдлыг хангахад чиглэсэн байдаг. Гэсэн хэдий ч бид илүү их зүйлийг хийж охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг аливаа хүнлэг бус үйлдлийг таслан зогсоохын төлөө Засгийн газар болон бүх түншүүдтэйгээ хүчээ нэгтгэх ёстой. Олон жилийн турш НҮБ-ын системийн байгууллагууд жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах, Монгол Улс дахь жендэрт суурилсан хүчирхийллийг таслан зогсоохын төлөө нөлөөлөл сурталчилгааны ажил хийж ирсэн. Жендэрт суурилсан хүчирхийллийн талаар хэд хэдэн судалгаа хийсэн нь энэ талаар бодитой тоо мэдээлэлтэй болж, нотолгоонд суурилсан бодлого боловсруулах, олон нийтийн мэдлэг мэдээллийг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Эдгээр ажлын дийлэнх нь охид, эмэгтэйчүүдийн хүчирхийллээс ангид  амьдрах эрхийг хамгаалсан бодлогын орчин бүрдүүлэхэд чиглэж, улмаар хохирогч хамгааллын тогтолцоог бий болгон, хүчирхийлэл үйлдэгчид хариуцлага тооцох нөхцөлийг бүрдүүлэхэд дэмжлэг боллоо. Түүнчлэн бид бэлгийн мөлжлөгөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр олон нийтийн мэдлэг мэдээллийг сайжруулж, 2008 оноос хойш хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогчдыг хамгаалах, туслах үйлчилгээ үзүүлж байна. Мөн тодорхой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, квот тогтоох замаар нийгэм, улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг нэмэгдүүлж, тогтвортой хөгжлийн тав дахь буюу жендерийн тэгш байдлыг хангах зорилгыг хэрэгжүүлэх хүрээнд эмэгтэйчүүдийг эрх мэдэлжүүлэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлж ирсэн. Эцэст нь, бид Хөдөлмөрийн тухай хуулийг шинэчлэх чиглэлээр гурван талт түншүүд болох Засгийн газар, ажил олгогч, ажилчдын байгууллагуудад дэмжлэг үзүүлж байна. Монгол Улс хэдийгээр ОУХБ-ын 190-р конвенцод нэгдэж ороогүй байгаа ч хөдөлмөрийн хуулиа энэхүү конвенцын үзэл санаанд нийцүүлэхийг зөвлөсөн байгаа. Конвенц нь хөдөлмөрийн хүрээнд дарамт, хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах, хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, жендерийн мэдрэмжтэй цогц, хүртээмжтэй хандлага, соёлыг бий болгоход сургалт, арга зүйгээр хангахын чухлыг тэмдэглэсэн болно. Монгол Улсын Их Хурал Хөдөлмөрийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэж байгаа бөгөөд энэ хаврын чуулгандаа багтаагаад батална гэдэгт найдаж байна. Энэ дашрамд хэлэхэд НҮБ-ын зүгээс Дарамт, хүчирхийллийг устгах тухай ОУХБ-ын 190 дүгээр конвенцыг сурталчлах, хэрэгжүүлэх, түүнд нэгдэн ороход бүх талын дэмжлэг үзүүлэхдээ бэлэн байгаагаа илэрхийлье. О. Ариунцэцэг Энэхүү ярилцлага анх Өдрийн сонины 2021 оны 4 сарын 26-ны дугаарт нийтлэгдсэн болно.

Хүн төрөлхтөний хувьд нэн онцгой гэж хэлж болох энэ жил уур амьсгалын өөрчлөлтийн чиглэлээр зоригтой арга хэмжээ авах цаг нь болсон. Дэлхий нийтээрээ шинжлэх ухааны няцаашгүй баталгаанд тулгуурлан бид нэгэн шийдэлд хүрээд байна. Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн хямралыг байнгын сүйрэл болохоос аврахын тулд бид дэлхийн дулаарлыг 1.5°C хэмд хязгаарлах ёстой юм. Үүний тулд, бид энэ зууны дунд үе гэхэд хүлэмжийн хийн нийт ялгарлын хэмжээг тэг буюу шингээлтээс хэтрүүлэхгүй барих шаардлагатай. Дэлхийн эдийн засгийн гуравны хоёр орчим хувийг бүрдүүлдэг улс орнууд үүнийг хийхээр амлалт авсан. Хэдийгээр уг амлалт урам зориг өгч буй ч,  улс орон, хот, бизнес, санхүүгийн байгууллага нэг бүр энэхүү эвсэлд нэгдэж, ялгарлын хэмжээг шингээлтээс хэтрүүлэхгүй барих шилжилтийг хийх  тодорхой төлөвлөгөөг нэн даруй хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. КОВИД-19 цар тахлыг даван туулахын тулд олон их наядаар тоологдох  ам.долларыг дайчилж байгаа энэ үед Засгийн газрууд энэхүү урт хугацааны  зорилгоо бодит үйл ажиллагаатай даруй нийцүүлэх нь түүнээс ч илүү хойшлуулшгүй ажил болоод байна. Эдийн засгийг сэргээх нь бидний ирээдүйгээ өөрчлөн бүтээх боломж юм. Дэлхийн улс орнууд уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаар үндэсний төлөвлөгөөгөө гаргаж, таван жил тутам сайжруулж байх үүрэг хүлээсэн Парисын хэлэлцээрийг амьдралд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хүчирхэг тогтолцоотой. Хэрвээ энэ чиглэлд дорвитой арга хэмжээ авахгүй бол эх дэлхийгээ сүйрүүлэх аюул ойрхон байгааг бид харж байна. Иймд, НҮБ-ын зүгээс энэ оны 11-р сард Глазгоу хотод зохион байгуулах Уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаарх НҮБ-ын суурь конвенцэд нэгдсэн Талуудын 26 дугаар Бага Хурлыг (COP26) гишүүн бүх улс орнуудыг оролцуулан хуралдуулахтай холбоотой энэ чиглэлд шийдвэртэй бөгөөд үр дүнтэй арга хэмжээ авах цаг мөн. Үндэсний хэмжээний шинэ төлөвлөгөөнүүд  нь дэлхийн хүлэмжийн хийн ялгарлыг 2030 он гэхэд 2010 оны түвшинээс дор хаяж 45 хувиар бууруулах ёстой. Улс орнуудын олонх нь төлөвлөгөөгөө аль хэдийнээ танилцуулсан бөгөөд уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, сэргээгдэх эрчим хүчний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх талаар тодорхой бодлого тодорхойлсон.   Гэхдээ, одоогийн байдлаар, эдгээр төлөвлөгөө нь ялгарлыг 1-ээс доош хувиар бууруулахаар байна. Энэ бол хүмүүс болон эх ​​дэлхийн хувьд чухамхүү түгшүүрийн улаан дохио юм. Хэдэн сарын дараа, АНУ-аас зохион байгуулах Дэлхийн улс орны төр, засгийн тэргүүнүүдийн дээд хэмжээний уулзалтаас эхлэн Засгийн газрууд, ялангуяа, энэхүү хямралын дийлэнхэд холбоотой хүлэмжийн хийг хамгийн ихээр ялгаруулдаг улс орнууд амлалт үүргээ эрс нэмэгдүүлэх ёстой. Цахилгаан эрчим хүчний салбарт нүүрс ашиглахыг зогсоох нь дэлхийн дулаарлыг цельсийн 1.5 хэмд барих зорилгод нийцэх цорын ганц чухал алхам юм. Эрчим хүчний салбарт хамгийн бохир, хамгийн их бохирдол үүсгэдэг  малтмал түлшийг ашиглахгүй байх яаралтай арга хэмжээ авах нь эх дэлхийд маань уур амьсгалын эсрэг тэмцэх боломжийг олгоно. Дэлхий даяар цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэхэд ашиглах нүүрсний хэрэглээ 2030 он гэхэд 2010 оны түвшингээс 80 хувиар буурсан байх ёстой. Энэ нь хөгжингүй эдийн засагтай улс орнууд 2030 он, бусад улс 2040 он гэхэд нүүрс ашиглахаа зогсоох үүрэг хүлээх ёстой гэсэн үг юм. Дэлхийн хаа нэгтээ нүүрс шатаадаг цахилгаан станц барих шалтгаан байна гэж үгүй. Дэлхийн нийт нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станцын гуравны нэгийнх нь үйл ажиллагаа явуулах зардал нь шинээр сэргээгдэх эрчим хүчний гаргах болон хадгалах байгууламж барихаас илүү өндөр өртөгтэй болжээ. Иймд COP26 бага хурал нь нүүрсэнд цэг тавих талаар дохио өгөх ёстой. Дэлхий нийтээр цэвэр агаар, сэргээгдэх эрчим хүч рүү шилжихдээ шударга байдлыг хангах нь чухал. Энэхүү шилжилтэд өртсөн үйлдвэрүүд болон эдийн засгийн албан бус салбарт ажиллагсдыг ажлын байраа өөрчлөх, эсхүл шинэ ур чадвар эзэмшихэд нь дэмжлэг үзүүлэх ёстой. Бид мөн эмэгтэйчүүд, охидын өөрчлөлтийг залах, түүний дотор засаглах болон шийдвэр гаргахад тэгш эрхт оролцогч болж чадах асар их хүчийг дайчлах ёстой. Уур амьсгалын өөрчлөлтөд хамгийн бага нөлөөлж байгаа улс орнууд түүний сөрөг нөлөөлөлд хамгийн ихээр өртөж байна. Хэрэв бид хариу арга хэмжээгээ урагшлуулахгүй бол арлын олон жижиг улс орнууд оршин тогтнохоо болино. Хөгжингүй улс орнууд өгсөн амлалтаа биелүүлэхийн тулд жил тутам 100 тэрбум ам. доллар хөрөнгийг дараах аргаар дайчлан зориулах ёстой. Үүнд: Уур амьсгалын санхүүжилтийн өнөөгийн түвшинг 2 дахин нэмэгдүүлэх; Уур амьсгалын санхүүжилтийнхээ тал хувийг дасан зохицох үйл ажиллагаанд зориулах; Нүүрсний олон улсын санхүүжилтийг зогсоох; Малтмал түлшинд олгодог татаасыг сэргээгдэх эрчим хүч рүү шилжүүлэх.   Зургадугаар сард зохион байгуулагдах Их долоогийн (G7) дээд хэмжээний уулзалт дэлхийн хамгийн чинээлэг улс орнуудад энэ чиглэлээрх үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлж, COP26 буюу Уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай НҮБ-ын суурь конвенцийн талуудын 26 дугаар бага хурлыг амжилттай болгох санхүүгийн амлалт өгөх боломж олгоно. Засгийн газрууд удирдан чиглүүлэх үүрэг хүлээхийн хамт бүхий л түвшний шийдвэр гаргагчид чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Миний бие,  COP26 Бага Хурлыг зохион байгуулагдах хүртэлх хугацаанд, өрийн түвшний эрэмдэг байдал, улсын төсөвт үзүүлж буй асар их дарамтыг анхааралдаа авахын сацуу КОВИД-19-өөс сэргэх, хөгжиж буй улс орнуудын хямралыг даван туулах эдийн засагт шилжихийг санхүүжүүлэх тодорхой бодлоготой болсон байхыг олон талт болон улс орнуудын хөгжлийн бүх банкуудаас хүсч байна. Олон улс орны засаг захиргаа, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүд 2050 он гэхэд ялгаруулалтын хэмжээг шингээлтээс хэтрүүлэхгүй байх байх үүрэг хүлээсэн бөгөөд өөрсдийн бизнесийн загвартаа дүн шинжилгээ хийж байгаа билээ. Би бүгдийг ч бас тодорхой амлалт өгч, үүрэг хүлээх, бодлогоо тодорхойлохыг хүсч байна.   Миний бие, ертөнцийн өнцөг булан бүр дэх залуучуудыг уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах, хүн төрөлхтний байгальд үзүүлэх дайсагналыг  зогсоох, Тогтвортой Хөгжлийн Зорилгод хүрэх хүчин чармайлтаа эрчимжүүлэх асуудлаар дуу хоолойгоо нэгтгэхийг уриалж байна. Цаг явсаар,  нөр их  хөдөлмөр шаардагдах ч цагаан тугаа өргөх цаг нь одоо биш. НҮБ эв санааны нэгдэл, итгэл найдварын цэнхэр далбаагаа мандуулсаар байх болно. Олон улсын Эх дэлхийн өдрийг тэмдэглэж буй энэ өдөр, мөн ойртож буй нэн чухал  саруудад, бүх улс үндэстэн, бүх ард түмэн дуу хоолойгоо өнөөдөр нэгтгэхийг уриалж байна.