Далайд гарц үгүй ч үргэлжийн “цэлмэг хөх тэнгэртэй” Монгол Улс нь Тогтвортой хөгжлийн зорилгуудыг (ТХЗ) хэрэгжүүлэх үйлсээрээ жишиг орон байх асар их нөөц бололцоотой гэдэгт би итгэдэг. Монгол Улс нь цахим хөгжлийн боломжоо ашиглан цахим шилжилтийн замналд хэдийнээ орсон.Өнгөрөгч Есдүгээр сарын 5-ны өдөр Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд (ЦХИХХ) эрхэмсэг ноён Ц. Баатархүүтэй уулзаж байхад тэрээр Монголын цахим хөгжлийн чадамжийг онцлохдоо “Монгол Улс нь далайд гарцгүй хэдий ч оюун санааны хувьд түгжигдмэл бус учир бид бүхэнд цахим ертөнцөд аялах хязгааргүй боломж бий” хэмээн тэмдэглэсэн юм. Түүний зөвөө. Монгол Улсын хувьд цахим шилжилт нь зөвхөн технологи нэвтрүүлэх төдий биш бөгөөд ТХЗ-ыг хэрэгжүүлэх нэн чухал нөхцөлийг бүрэлдүүлж байгаа гэсэн үг юм.Нэг сая таван зуун мянга гаруй хавтгай дөрвөлжин км өргөн уудам газар нутагтай, 3.5 сая хүрэхгүй хүн амтай, дэлхийн улс орнуудын хүн амын нягтрал хамгийн  багатай нэгэн болох далайд гарц үгүй хөгжиж байгаа Монгол Улсад цахим харилцаа холбоо саяхныг хүртэл олон монголчуудын алс холын мөрөөдөл байсан. Гэсэн ч Монгол Улс цахим хөгжилд маш том ахиц дэвшил гаргаж, сүүлийн жилүүдэд Ази, Номхон далайн бүс нутагт үлгэр жишээ орон болж байна.Монгол Улсын Цахим хөгжлийн онцлох амжилтаас:Цахим хөгжлийн замналд тууштай орсноо Монгол Улсын Засгийн газраас 2024 оны Есдүгээр сарын 18-ны өдөр бахархалтайгаар зарласан. Түүнчлэн НҮБ-аас эрхлэн гаргадаг Цахим засаглалын хөгжлийн индексээр 193 орноос 46 дугаар байрт орж, 2022 онд 74 дүгээр байр, 2020 онд 92 дугаар байрт орж байсантай харьцуулахад мэдэгдэхүйц үсрэлт хийсэн. Мөн Монгол Улсын нийт хүн амын 99 орчим хувь нь үүрэн холбооны 4G/LTE сүлжээнд холбогдож, 100 хүн ам тутамд 117.9 гар утасны өргөн зурвасын интернетийн захиалга ногдож байна. Энэхүү гайхалтай ахиц дэвшил  нь 2020 онд Монгол Улс Цахим Үндэстэн болох амбицтай зорилт дэвшүүлж, их үйлсийн гараагаа эхлүүлснээс үүдэлтэй. Монгол Улсын Цахим шилжилтийн гол цөм нь төрийн 1170 гаруй үйлчилгээг 1.7 сая гаруй иргэндээ цогцоор үзүүлж буй цахим систем болох Е-Mongolia платформ юм. Энэхүү платформ нь газар зүйн алслагдмал байршлаас улбаалсан саад бэрхшээл, засаг захиргааны болон логистикийн хүнд суртлын сорилтуудыг даван туулж, төрийн үйлчилгээг илүү хүртээмжтэйгээр, цаг тухайд нь, зардал чирэгдэл багатай хүргэх нөхцөлийг бүрдүүлж өгсөн.  Цахим шилжилтийг хэрэгжүүлэхэд тулгарч буй  сорилтуудНааштай алхамууд хийж байгаа хэдий ч цахим хөгжилд гарч буй ахиц дэвшил улс орон даяар авч үзвэл жигд бус байна. Дэлхийн хамгийн сийрэг хүн амтай улс орны нэг болох Монгол Улсад цахим хөгжлийн хүчирхэг дэд бүтцийг бий болгоход хялбар биш бөгөөд өндөр өртөг шаардагдах өвөрмөц сорилтуудтай тулгарч байна. Түүнчлэн,  нүүдэлчин амьдралын хэв маягаа хадгалсаар алслагдсан бүс нутгуудад амьдарч буй олон мянган малчдад цахим үйлчилгээг найдвайртайгаар хүргэх  нь амаргүй бөгөөд өртөг зардал ч өндөр гарах сорилт тулгарч байна.Монгол Улс нь харилцаа холбооны дэд бүтэц, үйлчилгээг сайжруулж байгаа ч иргэдийн цахим ур чадвар, тоон бичиг үсгийн боловсролын түвшинг хэмждэг хүмүүн ​​капиталын индекс буурчээ. Улмаар, Монгол Улс 2023 оны Дэлхийн инновацийн индексээр 68 дугаарт жагссан нь цахим инновац, хүртээмжтэй байдлыг хөгжүүлэхийн тулд илүү их хүчин чармайлт гаргах шаардлагатайг харуулж байна. Цахим шилжилтийг хурдасгах цогц арга хандлагаМонгол Улс Цахим Үндэстэн болох алсын хараатай зорилтоо бүрэн хэрэгжүүлэхийн тулд цахим хөгжлийн олон хүчин зүйлсийг тэнцвэртэйгээр авч үзсэн цогц арга хандлагыг мөрдөх шаардлагатай байна.Харилцаа холбооны ялгаатай байдлыг арилгах: Цахим дэд бүтцийг бий болгох чиглэлээр гайхалтай ахиц дэвшил гарч буй хэдий ч Монгол Улсын алслагдсан бүс нутгуудын газарзүйн нөхцөлөөс шалтгаалан харилцаа холбоо хязгаарлагдсан хэвээр байна. Сансрын холбоо, интернетийн үйлчилгээ зэрэг шинэлэг шийдлүүдийг судалж, нийгмийн бүхий л бүлгүүд цахим холбооны олон талын боломжийг тэгш ашиглах нөхцөлөөр хангагдах ёстой.Цахим үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах: Цахим үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс зэрэг хүн амын эмзэг бүлгүүд болон хүн нэг бүрт нээлттэй болгох нь маш чухал юм. Үүний зэрэгцээ илүү олон иргэд цахим үйлчилгээ авч, дижитал эдийн засагт бүрэн оролцох боломжоор хангахын тулд иргэдийн тоон бичиг үсгийн боловсролыг дээшлүүлэх талаар хүчин чармайлт гаргах хэрэгтэй. Монгол Улс дахь НҮБ болон ЦХИХХЯ хамтран ТХЗ-ын төлөөх Хамтарсан Сангаас санхүүжүүлж буй Цахим шилжилтийг дэмжих төслийг алслагдсан болон үйлчилгээ сул байгаа орон нутагт цахим үйлчилгээний эрэлт, нийлүүлэлтийн уялдаа холбоог сайжруулах зорилготойгоор хэрэгжүүлж байна. Энэ нь орон нутгийн иргэдэд цахим үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох, тэдний тоон бичиг үсгийн чадавхийг сайжруулж, цахимаар бие даан, тогтвортой хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлэх болно.Шинээр бий болж буй цахим технологиудыг ашиглах: Монгол Улс нь инновацийг хөгжүүлж, төрийн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулахын тулд их өгөгдөл, хиймэл оюун ухаан зэрэг дэвшилтэт технологийг ашиглах хэрэгтэй. Үүний зэрэгцээ мэдээллийн нууцлал, аюулгүй байдалд учирч болзошгүй эрсдэл, нийгэм, эдийн засгийн алагчлал гадуурхалд хүргэж болзошгүй эрсдэл зэрэг дээрх технологиудтой холбоотой асуудлыг эхнээс нь анхаарч шийдвэрлэх шаардлагатай.Цахим инновацийг дэмжих: Жинхэнэ цахим шилжилтийн мөн чанар нь дэд бүтцийг бий болгох төдийгүй эдийн засаг, нийгмийн бүхий л салбарт цахим технологийг нэвтрүүлэхэд оршино. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны үндсэн чиг үүрэгт инновацийг хөгжүүлэх асуудлыг нэмж оруулснаар Монгол Улс маш чухал алхам хийсэн. Энэ нь бүх салбарт цахим инновацийг хөгжүүлэх, тогтвортой хөгжлийг дэмжих зорилгыг хэрэгжүүлэхэд маш чухал нөхцөл болно.Цаашдын зорилт: Монгол Улс цахим шилжилтийн загвар улс орон болж хөгжихөд НҮБ-ын зүгээс үзүүлэх дэмжлэгМонгол Улс нь цахим харилцаа холбоо, инновацийг хөгжүүлж хүртээмжийг сайжруулснаар газарзүйн сорилтуудаа даван туулаад зогсохгүй иргэддээ тогтвортой, хүртээмжтэй хөгжлийн замыг нээж өгч чадна. Монгол Улс дахь НҮБ-ын Удирдлагын баг нь цаашид Монгол Улсын Засгийн газартай хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлж Олон улсын цахим шилжилтийн гэрээ (GDC)-гээр хүлээсэн цахим шилжилтийг дэмжих амлалтаа хэрэгжүүлэхэд бэлэн байна. Түүнчлэн, Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын ирэх арван жилийн Үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн Монгол Улсын манлайлал нь бүс нутаг даяар цахим инноваци, хөгжлийг дэмжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Монгол Улс дахь НҮБ-аас Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын Олон улсын судалгааны төв (ДГХБО-ОУСТ)-тэй хамтран Судалгаа, инновацийн сүлжээг танилцуулах арга хэмжээг саяхан зохион байгуулсан. Энэхүү сүлжээ нь Монгол зэрэг далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын цахим шилжилт,  нотолгоонд суурилсан бодлого боловсруулах чадавхийг нэмэгдүүлэх зорилготой.Цахим үндэстэн болох замнал нь ээдрээтэй, сорилт ихтэй байж болох ч өнөөг хүртэл гаргасан Монгол Улсын амжилт нь оновчтой алсын хараа, тууштай байдал, түншлэл ямар чухал болохыг нотолж байна. Энэ их үйлсийг хэрэгжүүлэхэд Монгол Улсын оруулж буй хувь нэмрийг  Монгол Улс дахь НҮБ тууштай түншийн хувиар алхам тутамд нь дэмжин хамтран ажиллахад бэлэн байна.Онцлох видео: Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын 3 дугаар бага хурлыг угтан Далайд гарцгүй хөгжиж буй орны хувьд тохиож буй хүндрэл бэрхшээлийг хэрхэн даван туулж, цахим худалдаа, төлбөр тооцооны системийг амжилттай ашиглаж буй бизнес эрхлэгч, Лхамор компаний захирал Даваадоржийн Хуланд онцолж байна. Энэхүү блогийг Монгол Улс дахь НҮБ-ын Суурин Зохицуулагчийн албаны Эдийн засагч Сангвон Лим, Харилцаа холбоо, нөлөөллийн асуудал хариуцсан ажилтан Д. Соёлмаа нарын дэмжлэгтэйгээр бэлтгэв.

Нью-Йорк хотноо энэ сард болох Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний чуулга уулзалтаар улс орнуудын удирдагчид олон улсын хамтын ажиллагааны хүрээнд хийх шинэчлэлийн талаар тохиролцох хэлэлцээрүүдийг үргэлжлүүлнэ. Дэлхий дахинд тулгамдаж буй олон сорилтын хурдацтай өрнөлийг тэдгээрийг шийдвэрлэх зорилгоор байгуулагдсан олон улсын байгууллагуудын өнөөгийн бүтэц гүйцэхээргүй байдалд хүрсэн нь нэгэнт тодорхой болсон учраас Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага энэхүү дээд түвшний чуулга уулзалтыг зохион байгуулж байгаа юм.Энэ үзэгдэл бидний эргэн тойронд илхнээ ажиглагдсаар байна. Харгис хэрцгий зөрчил мөргөлдөөн, хүчирхийлэл нь аймшигт зовлон зүдгүүрийг бий болгож, геополитикийн хуваагдал газар авч, тэгш бус, шударга бус байдал энд тэндгүй бий болж, итгэл найдварыг алдагдуулж, гомдол дургүйцлийг гүнзгийрүүлж, популизм, хэт даврах үзлийг өдөөж байна. Ядуурал, өлсгөлөн, ялгаварлан гадуурхалт, доромжлол, арьс өнгөөр ​​алагчлах зэрэг олон жилийн ужгирсан сорилтууд хэлбэрээ өөрчлөн гарах боллоо.Үүний зэрэгцээ бид уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдсэн эмх замбараагүй байдал, байгаль орчны доройтол, ёс зүй, хууль эрх зүйн орон зайд хөгжиж буй хиймэл оюун ухаан зэрэг технологийн болоод олон шинэ аюул заналхийлэлтэй тулгарч байна. Энэ бүх сорилтыг шийдвэрлэх гарц чухамхүү бид бүхний гарт байгаа гэдгийг Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний чуулга уулзалт ил тод харуулж байна.  Гэхдээ зөвхөн олон улсын удирдагчид л хамтаар хийж чадах системийн эрс шинэчлэл бидэнд хэрэгтэй байна.Олон улсын хэмжээнд шийдвэр гаргах үйл явц нь цаг хугацааны эргэлтэд зогсонги байдалд орчихоод байна. Дэлхийн олон улсын байгууллагууд, арга механизм нь аль 1940-өөд оны үед буюу даяарчлал эхлэхээс өмнө, колоничлолыг халах үйл явцаас ч өмнө, хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал, жендэрийн эрх тэгш байдлыг өргөнөөр хүлээн зөвшөөрч эхэлсэн үеэс ч өмнө, хүн төрөлхтөн сансар огторгуйд аялж эхлэхээс  ч өмнө, кибер орон зайн талаар сураг ч үгүй байсан тэр үед байгуулагдсан билээ.НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлд Дэлхийн II дайнд ялалт байгуулагчид давамгайлах байр сууриа өнөөдөр ч эзэлсээр байгаа төдийгүй тус зөвлөлд Африк тив бүхэлдээ байнгын суудал үгүй хэвээр байна. Дэлхийн санхүүгийн байгууллагууд гэхэд л хөгжиж буй орнуудад ээл муутай төдийгүй тэднийг хүндрэлд орох үед нь аюулгүй байдлыг нь хамгаалах боломж нөхцөлөөр хангахгүй байгаагаас тэдгээр орнууд өрийн хямралд орж, ард түмэндээ хөрөнгө оруулах боломж үгүй болж байна.Дэлхийн түвшний олон улсын байгууллагууд нь иргэний нийгэм, хувийн хэвшил хийгээд хөгжлийн томоохон оролцогчдод маш хязгаарлагдмал орон зайг үлдээж байна. Ирээдүйг маань залгамжлан авч явах залуу үеийнхний оролцоо тун хязгаарлагдмал байгаа нь өнөөгийн бид хойч үеийнхнийхээ эрх ашгийг үл тоомсорлож буйн илэрхийлэл болж байна.Асуудал маш тодорхой. Өвөө эмээ нарт нь зориулж бүтээсэн системээр бид ач зээ нартаа тохирох ирээдүйг бүтээж чадахгүй билээ. Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний энэхүү чуулга уулзалт нь XXI зууны шаардлагад нийцсэн шинэлэг олон талт хамтын ажиллагааг сэргээх бодит боломж юм.Бидний дэвшүүлж буй шийдэлд НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөл зэрэг олон улсын байгууллагууд болон арга механизмыг шинэчлэн байгуулж зөрчил мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсооход чиглэсэн Энх тайвны төлөөх шинэ хөтөлбөр багтаж байгаа юм. Энх тайвны төлөөх шинэ хөтөлбөр нь  дэлхий ертөнцөө цөмийн болон үй олноор хөнөөх бусад зэр зэвсгээс ангижруулах хүчин чармайлтаа шинэ шатанд гаргаж, аюулгүй байдлын үндсэн тодорхойлолтод жендэрт суурилсан хүчирхийлэл, бүлэглэлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх асуудлыг тодорхой тусгаж илүү өргөжүүлнэ. Энэ нь дайны шинж төрх өөрчлөгдөх, шинэ технологийг зэвсэг болгон ашиглах зэрэг эрсдэл байгааг хүлээн зөвшөөрч, ирээдүйн амгалан тайван байдалд маань учрах аюул занал хэмээн үзнэ. Тухайлбал, хүний ​​оролцоогүйгээр үхэл, амьдралыг шийдвэрлэж болзошгүй Мөхлийн аюулд хүргэх автомат зэвсгийг хуулиар хориглох дэлхий нийтээр дагаж мөрдөх хэлэлцээртэй болох нь нэн чухал байна. Олон улсын санхүүгийн байгууллагууд нь дэлхий дахины өнөөдрийн хэрэгцээг тооцсон, орчин цагийн гол сорилтууд болох өрийн хямрал, тогтвортой хөгжил, уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх зэрэг чиглэлд илүү хүчтэй хариу арга хэмжээг манлайлан авч хэрэгжүүлэх чадвартай байх шаардлагатай. Энэ нь өрийн хямралыг даван туулах, олон талт хөгжлийн банкуудын зээлийн чадавхийг нэмэгдүүлэх, бизнесийн загвараа өөрчлөх зэрэг бодит алхмуудыг хийж, боломжийн хүүтэй хувийн санхүүжилтийг хөгжиж буй орнууд хүртэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэсэн үг юм.Ийм санхүүжилт үгүйгээр бидний ирээдүйд заналхийлж буй хамгийн том аюул болох уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэх хямралыг хөгжиж буй орнууд даван туулж чадахгүй. Эх дэлхийг маань сүйрэлд хүргэх малтмал хатуу түлшний хэрэглээнээс татгалзаж, цэвэр бөгөөд сэргээгдэх эрчим хүчинд шилжихэд нь хөгжиж буй орнуудад ихээхэн хөрөнгө нөөц хойшлуулшгүй хэрэгтэй байна.Тогтвортой хөгжлийн зорилгуудыг хэрэгжүүлэх ахиц дэвшлийг хурдасгах гол хөшүүрэг нь  Олон улсын санхүүгийн байгууллагуудын тогтолцоог шинэчлэх явдал хэмээн өнгөрсөн жил улс орны удирдагчид онцлон тэмдэглэсэн. Түүнчлэн энэхүү дээд түвшний чуулга уулзалт нь дэлхийн хэмжээнд нөлөөлөх болсон шинэ технологид онцгой анхаарал хандуулж, дижитал хуваагдлыг арилгах арга замыг эрэлхийлж, хүн бүрт нээлттэй, чөлөөтэй, аюулгүй дижитал ирээдүйн төлөөх нийтлэг зарчмуудыг тогтоох асуудлыг хөндөх хэрэгтэй байгаа юм.Хиймэл оюун ухаан бол хэрэглээ, эрсдэлийг нь бид дөнгөж ойлгож эхэлж байгаа хувьсгалт технологи юм. Улс орнуудын засгийн газрууд, технологийн компаниуд, эрдэмтэн судлаачид, иргэний нийгмийнхэнд хандан хиймэл оюун ухааны эрсдэлийн удирдлагын хүрээг тогтоох, түүний болзошгүй хор уршигт хяналт шинжилгээ хийх, эрсдэлийг бууруулах, үр ашгийг нь хуваалцах талаар тодорхой саналуудыг Бид дэвшүүлсэн. Хиймэл оюун ухааны засаглалыг зөвхөн хөгжингүй орнуудын асуудал хэмээн орхиж үл болох бөгөөд үүнд улс орон бүрийн оролцоо нэн шаардлагатай тул НҮБ нь энэ чиглэлээр улс орнуудыг нэгдсэн платформоор хангаж ажиллахад бэлэн байна. Эдгээр дэвшүүлсэн саналд хүний эрх, жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах асуудал маш тодорхой тусгагдсан. Хүний бүх эрх болоод соёлын олон янз байдлыг хүндэтгэж, эмэгтэйчүүд, охидын бүрэн оролцоо, манлайллыг хангахгүйгээр дэлхийн хэмжээнд шийдвэр гаргах тогтолцоог шинэчлэх боломж үгүй юм. Эмэгтэйчүүдийг эрх мэдлээс хязгаарлан холдуулж байгаа хууль эрх зүй, нийгэм, эдийн засгийн уламжилж ирсэн саад тотгорыг арилгахын тулд дорвитой хүчин чармайлт гаргахыг Бид шаардана. 1940-өөд оны үеийн энхийг сахиулагчдын байгуулсан олон улсын байгууллагууд нь Дэлхийн III дайнаас урьдчилан сэргийлэхэд тусалж чадсан төдийгүй олон улс орон колоничлолоос ангижирч тусгаар тогтнолоо олоход хувь нэмэр оруулсан. Гэвч тэдгээр байгууллагууд дэлхий дахины өнөөгийн хөгжлийн дүр төрх, сорилтыг хараахан тооцож чадаагүй нь ойлгомжтой. Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний чуулга уулзалт нь XXI зууны болон дэлхий ертөнцийн олон туйлт хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн даян дэлхийн хамтын ажиллагааны илүү үр дүнтэй, хүртээмжтэй шинэлэг байгууллагууд, арга механизмыг бий болгох чухал боломж гэж үзэж байна.Улс орны удирдагчдад хандан энэхүү боломжоо чандлан ашиглахыг уриалж байна.***

Монгол Улсыг залуучуудын орон гэж нэрлэдэг нь учиртай. Боломж, сорилт хосолсон Монгол Улс шиг хөгжиж буй улсын хувьд цаашид хүндээ ээлтэй, эдийн засгийн хувьд тогтвортой, ногоон ирээдүйд тэмүүлсэн улс байх эсэх нь залуусын хөгжил, оролцооноос ихээхэн хамаарна. Монгол Улс Тогтвортой хөгжлийн зорилгуудын хүрээнд нэлээд ахицтай ажиллаж буй. Гэвч ядуурал, боловсролын тэгш бус байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт зэргээр зайлшгүй анхаарах ёстой нийгмийн чухал асуудлуудыг дорвитой шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэж, эерэг өөрчлөлт авчрахын тулд залуусынхаа оюуны хөгжил, ур чадварт хөрөнгө оруулах хэрэгтэй гэдгийг Монгол дахь НҮБ-ын Суурин Зохицуулагч Тапан Мишра онцолж байна.   Тиймээс НҮБ болон НҮБ-ын харьяа байгууллагууд өнгөрсөн хугацаанд залуусыг өсөж хөгжих боломжоор хангах, дижитал ур чадварт сургах, хүсэл мөрөөдлөө олоход нь туслах олон төсөл хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлжээ. Энэ хичээл зүтгэлийн үр шимийг нь хүртсэн залуус ч нэмэгдсээр. Бид тэдгээр залуусын төлөөллөөр дамжуулж, залуу үе хэрхэн ирээдүйд бэлдэж байгааг онцоллоо.НҮБ-ын Хүүхдийн Сан: Дижитал үндэстэн болох зорилгыг өнгөлж яваа код хөгжүүлэгч охид“Би IT инженер болох зорилготой” хэмээн нүүр дүүрэн инээмсэглэлтэй ярих энэ охиныг Г. Анужин гэдэг. Тэрбээр энэ жилийн “Код бичих охидын хөтөлбөр”-т шалгарсан 30 сурагчийн нэг. Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарт эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх, чадварлаг боловсон хүчин бэлдэх зорилготой уг хөтөлбөр түүнийг мөрөөдлөө бодитоор харж, хичээгээд үзэх урам зориг өгсөн хэмээн ярьж байна. Учир нь Г. Анужин багаасаа л компьютер, гар утасны аппликэйшин сонирхдог хүүхэд байж. Гэвч бусад охидын адилаар хаанаас, хэрхэн эхлэхээ мэдэхгүй явсаар ахлах ангийн сурагч болжээ. Тиймээс битүүхэндээ тэнцэх болов уу гэсэн айдастай бас догдлолтойгоор хөтөлбөрт өргөдлөө илгээсэн гэнэ. Гурав дахь жилдээ хэрэгжиж буй “Код бичих охидын хөтөлбөр”-ийг энэ жил НҮБ-ын Хүүхдийн Сан дэмжин ажилласан юм. Орон даяар шалгаруулалт явуулж 6000 гаруй өргөдөл ирснээс ийнхүү хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдсөн 30 охиныг сонгон авчээ. Тэд зуны хоёр сарын хугацаанд мэргэжлийн багш нарын чиглүүлэг дор код бичих ур чадварт суралцаад зогсохгүй ШИМТ (шинжлэх ухаан, инженерчлэл, математик, технологи) мэргэжлийн суурь ойлголт, англи хэлний чадварт суралцжээ. Хөтөлбөрийн туршид салбартаа манлайлж буй эрхмүүд охидын ментороор ажиллаж, технологийн салбарын ирээдүйн боломжуудыг бодитоор харахад тусалсан төдийгүй Монголдоо тэргүүлэх технологийн компаниудад зочилсон нь үзсэн мэдлэгээ улам бататгах боломжийг олгосон байна. Монгол орны өнцөг бүрээс ирсэн охид хамтдаа кемпэд байрлаж, идэвхтэй суралцахын сацуу бие биетэйгээ нөхөрлөж, дурсамж дүүрэн хоёр сарыг өнгөрөөжээ. Г. Анужин “Найзууд минь дандаа хөдөө орон нутгаас ирсэн. Хамгийн гайхалтай нь бүгдээрээ IT инженер болно гэсэн бат итгэлтэй, өөрийгөө дайчилж чаддаг охид байсан. Орон нутагт мэдээлэл зүйн хичээл хомс ордог ч хүсэл мөрөөдлийнхөө төлөө хичээж байгаа найзуудаа хараад улам их урам зориг авсан” хэмээн ярив. Хөтөлбөрийн үеэр охид сурсан мэдсэнээ ашиглан өөрсдөө вэбсайт угсарч сурсан тухайгаа баяртай ярьж байна. НҮБ-ын Хүүхдийн Сангаас дэмжин ажилласан энэхүү хөтөлбөр охидод код бичих ур чадварт заагаад зогсохгүй Монгол Улсыг дижитал үндэстэн болоход оруулж буй томоохон хувь нэмэр билээ. Магадгүй хэдэн жилийн дараа эдгээр охид цахиурын хөндийд цахиур хагалж ч мэдэх юм.   НҮБ-ын Хүн Амын Сан: Монгол орны алслагдсан сумдад ирээдүйн инженерүүд бэлтгэгдэж байна Монгол орны хойд хязгаар Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумд байрлах Залуучуудын хөгжлийн төвийн байнгын үйлчлүүлэгч бол Э. Энх-Үжин охин юм. Угаас сэргэлэн, аливаа зүйлийн учир зүйг олохдоо сайн тэрбээр робот угсрах сургалтад хамрагдаж 20 төрлийн робот угсарч сурчээ. НҮБ-ын Хүн амын сан өсвөр үе, залуучуудад амьдрах ухааны боловсрол олгох, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, өсөж хөгжих орон зайг бий болгохоор Залуучуудын хөгжлийг төвийг 2013 оноос байгуулж эхэлсэн түүхтэй. Энэхүү санаачилгыг Монгол Улсын Засгийн Газар үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлснээр өдгөө алслагдсан сумдад нийтдээ 45 Залуучуудын хөгжлийн төв залууст үйлчилж байна.Хүүхэд залууст хүсэл мөрөөдлөө хөглөх боломж олгож буй энэ төвийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэхээр НҮБ-ын Хүн амын сан Юнител групптэй хамтран 12 аймагт “Юнител Хаб”-ыг байгуулжээ. Энэхүү төв нь залуучуудын техник сэтгэлгээг хөгжүүлэхээр робот угсрах, код бичих, электроникийн анхан шатны ур чадвар заадаг. Түүнчлэн өсвөр насныханд технологийн инновац ашиглан эрүүл мэндийн боловсрол олгох, зөвлөгөө мэдээлэл өгөх төсөл хэрэгжүүлдэг аж. Дээрх сургалтуудад нийт 700 гаруй өсвөр үеийнхэн хамрагдаж, програмчлалын хичээлд хамрагдсанаас 110 нь охид байгаа нь олзуурхууштай. Тэдний нэг нь Э.Энх-Үжин охин. “Өмнө нь хичээл дээр онол л үздэг байсан бол одоо электроникийн эд материалтай харьцаж, роботоо угсарч, өөрийнхөө гараар бүтээж, заримдаа бүтэлгүйтдэг ч түүнээсээ суралцаж байгаа нь энэ сургалтын хамгийн гоё нь” гэж Э. Энх-Үжин охин хэлсэн юм. НҮБ-ын Хүн амын сангаас сургалт заах багш нараа чадавхжуулахад анхааран сургалтад хамруулдаг нь хичээлийг үр дүнтэй, сонирхолтой, өгөөжтэй болоход тусалдаг ажээ.Энэхүү санаачилгын ачаар Монгол орны өнцөг булан бүрд ирээдүйн инженерүүд бэлтгэгдэж байна. -50 градусын тэсгим хүйтэн өвлийг ажралгүй Залуучуудын хөгжлийн төвөө зорин ирж буй хүүхэд залуусын ирээдүй тодоос тод гэрэлтэж байна.Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллага: Хөдөлмөрийн маргааныг шийдвэрлэхэд залуусын оролцоо  Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн дэргэдэх Залуучуудын хорооны гишүүн Б.Санжаа болон түүний баг “Зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих дижитал шийдлийн хакатон”-ы ялагчаар тодорсон юм. Европын Холбооны санхүүжилтээр НҮБХХ, ХХААБ, ОУХБ хамтран хэрэгжүүлж буй Монгол улсад хөдөлмөр эрхлэлтийн шинэчлэлийг дэмжих санаачилгын хүрээнд зохион байгуулсан энэхүү хакатон 18-34 насны залуучуудын хөдөлмөрлөх эрхийн тухай ойлголтыг нэмэгдүүлэхийг зорьжээ. Б.Санжаа “Хөдөлмөрлөх эрх, үүргээ мэддэг байх нь үнэхээр чухал гэдгийг өөрийн туршлагаар олж мэдсэн” хэмээн хэлж байна. Учир нь тэрээр анх ажилд орохдоо хөдөлмөрийн гэрээгээ уншилгүй гарын үсэг зурж байжээ. Гэтэл 6 сарын дараа цомхотголоор ажлаасаа халагдаж, хөдөлмөрийн маргаантай нүүр тулсан аж.  Б.Санжаа болон түүний багийнхан хакатоны туршид сэдвээ боловсруулж, судалгаа хийж байхдаа хөдөлмөрийн маргааны асуудал залуучуудын дунд түгээмэл болохыг анзаарчээ. Мөн залуус зохистой хөдөлмөрийн талаар ойлголт мэдлэг дутмаг учраас хэт бага цалин хөлсөөр эсвэл хөдөлмөрийн хүнд нөхцөлд ажиллах асуудалтай тулгардаг байна. Тиймээс Б.Санжаа болон түүний багийнхан CU франчайз дэлгүүрт буй ажиллаж буй залуусыг мэдлэгжүүлж, тэдэнд хөдөлмөрийн харилцаа, хөдөлмөрлөх эрх үүргийн талаар ойлголт өгөх төсөл боловсруулан хакатонд түрүүлсэн юм.  Ингээд 2000 ам.долларын гарааны санхүүжилт авч төслөө зургаан сарын хугацаанд хэрэгжүүлжээ. Төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд Баянзүрх дүүргийн СU сүлжээ дэлгүүрийн ажилтнуудаас Хөдөлмөрийн харилцаанд тулгамдаж буй асуудлуудын тухай суурь судалгаа авч, улмаар нийт 30 салбарын менежерүүдийг сургалтад хамруулж, чадавхыг нь бэхжүүлжээ.Б.Санжаа “Залуус асуудал байгааг мэдэж байгаа бол зүгээр хараад суух биш, эвлэлдэн нэгдэж түүнийг шийдвэрлэхийн төлөө дуу хоолойгоо хүргэх нь чухал гэдгийг өөрийн биеэр маш сайн мэдэрсэн. Ирээдүйд ажлын байр залуусаас олон талын мэдлэг мэдээлэлтэй байхыг, дижиталд ур чадварт суралцсан байхыг шаардаж байгаа цаг үед залуучууд өөрсдөө идэвх санаачилгатайгаар эвлэлдэн нэгдэж, олон улсын байгууллагаас өгч буй боломжийг ашиглаж, хамтран ажиллаж, дуу хоолойгоо хүргэж байх нь чухал” болохыг онцолсон юм.     НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр: Ирээдүйн чиг хандлагыг #STEM4All салбарын мэргэжлүүд тодорхойлно НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс зохион байгуулсан #STEM4All сургалтад А.Ариунтуяа хамрагдаж, нэгэн сонирхолтой бөгөөд үр дүнтэй өдрийг өнгөрүүлжээ. “Физикийн хичээл төрөл бүрийн туршилтаар дүүрэн, зугаатай байж болдгийг мэдээгүй юм байна” хэмээн ярихдаа нүд нь гэрэлтэж байв. Дунд ангидаа жүжигчин болно гэж бодож явсан тэрбээр ахлах ангид ороод шинжлэх ухааны хичээлүүдийг сонирхон судалж эхэлсэн аж.  Жүжигчин бол эмэгтэй хүнд тохиромжтой мэргэжил гэсэн хэвшмэл ойлголтоор хэлбэржсэн түүний бодлыг энэхүү санаачилга эвдэж, ирээдүйн мэргэжлээ сонгоход нь хүчтэй нөлөөлсөн байна. Энэ жил төгсөх ангийн сурагч болж буй А. Ариунтуяа сургуулиа төгсөөд анагаах ухааны чиглэлээр мэргэжил эзэмшихээр шийджээ. #STEM4All бол А. Ариунтуяа шиг мянга мянган залуусыг шинжлэх ухааны салбарт дурлуулж, ирээдүйд эх орондоо инновац, технологийн хөгжлийг авчрах чадварлаг мэргэжилтэн болгон бэлтгэх зорилготой олон улсын санаачилга юм. Технологийн хувьсал маш хурдтай өрнөж буй өнөө үед ШИМТ (шинжлэх ухаан, инженерчлэл, математик, технологи) салбарын мэргэжлүүдийг таниулах замаар ирээдүйн сорилтуудыг давах, мөн боломжуудыг ашиглахад залуу үеэ бэлтгэж буй хэрэг билээ. Учир нь ирэх 20 жилд 180 сая гаруй ажлын байр автоматжиж, хөдөлмөрийн зах зээл дэх ажлын байрны 90 хувь нь технологи суурьтай болж хувьсах төлөвтэй байна.   НҮБ-ын Хүнс, Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллага: Уур амьсгалын өөрчлөлтийг даван туулахад залуусын хувь нэмэр Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн судлаач Ж.Гантуяа багаа ахлан НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллага болон НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр хамтран Ази номхон далайн орнуудын дунд зохион байгуулсан СКАЛА хакатонд түрүүлсэн юм. Дэлхий нийтэд тулгараад буй уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэхэд залуусын оролцоог дэмжих, тэдний санал санаачилгыг дэмжих зорилготой энэхүү хакатонд “SPLICING” багийнхан мал аж ахуйн менежментийг сайжруулах гар утасны аппликэйшний төслөөрөө тэргүүлж, 2000 ам.долларын гарааны санхүүжилт авсан байна. Малчдад зориулсан уг аппликэйшн нь малын тоо толгой, дата мэдээлэлд үндэслэн малын ашиг шим буюу гарцыг хамгийн өндөр түвшинд байхаар тооцоолон сүргийн зохист бүтцийг автоматаар тооцоолж өгөх юм. “Малчид сүргийнхээ зохистой харьцааг хамгийн ихдээ 5 жилээр тооцоолж чаддаг болчихвол бэлчээрийн доройтлын асуудлыг цэгцлэх боломжтой гэж харж байна. Хамгийн гол нь тэдэнд хүртээмжтэй, инновацлаг шийдэл хэрэгтэй” хэмээн Ж.Гантуяа судлаач онцолж байна. “SPLICING” багийнхан санаагаа хөгжүүлж, утасны аппликэйшнээ хэрэглээнд оруулахаар НҮБ-ын Хүнс хөдөө аж ахуйн байгууллагын ELEVATE сантай хамтран ажиллаж байна. Энэхүү төслийн ач холбогдол зөвхөн технологийн инновацаар хязгаарлагдахгүй уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэхэд малчдыг чадавхжуулахад оршиж буй. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар тус улсад албан ёсны айлчлал хийж буй НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч Амина Ж.Мохаммедыг Монгол дахь НҮБ-ын хамт олон угтан авч байгаадаа баяртай байна. Хатагтай Мохаммед айлчлалынхаа үеэр Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор наймдугаар сарын 22-23-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдаж буй “Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт”-ын нээлтийн ажиллагаанд оролцлоо, илтгэл тавьлаа.  Чуулга уулзалтад дэлхийн 19 улсын төр, засгийн тэргүүн, сайд, олон улсын 20 орчим НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагууд, олон улсын төрийн бус байгууллага зэргийг төлөөлсөн зэрэг салбар салбарын эмэгтэй манлайлагчид оролцож, хүн төрөлхтний ногоон, чинээлэг ирээдүйд эмэгтэйчүүдийн оруулах хувь нэмрийг өсгөх, дэлхий даяар эмэгтэйчүүдийн өмнө тулгарч буй боломж, сорилтуудыг шийдвэрлэх гарц шийдлийг хэлэлцэж байна. Жендэрийн эрх тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн эрхийн төлөө хүчтэй дуу хоолой, манлайлагч хатагтай Мохаммед жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах зорилтыг бүхий л асуудлын төвд үргэлжлүүлэн тавих хэрэгтэй гэдгийг чуулганы төлөөлөгчдөд хандан уриаллаа. "Ирэх сард болох Ирээдүйн асуудлаарх дээд хэмжээний уулзалт болон Бээжин+30 хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хэлэлцэх дөхөж байгаа энэ үед жендэрийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийг эрх мэдэлжүүлэх зарчмуудыг ТХЗ-ын бүхий л салбарт тусгах нь нэн чухал болохыг онцлон тэмдэглэж байна" гэж ЕНБД-ын Орлогч нээлтийн үгэндээ цохон тэмдэглэлээ.  Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч айлчлалынхаа хүрээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх, Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Словени Улсын Ерөнхийлөгч Наташа Пирк Мусар нартай өндөр дээд хэмжээний уулзалт хийв.   Тэрээр мөн Улаанбаатар хот дахь НҮБ-ын байранд зочилж, НҮБ-аас Монгол улсын хөгжлийн төлөө хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл, үр дүнтэй танилцлаа. Мөн НҮБ-ын ажилтан, албан хаагчидтай уулзаж, тэдний сонирхсон асуултуудад хариулж, халуун дотно яриа өрнүүллээ.