Монгол Улсыг залуучуудын орон гэж нэрлэдэг нь учиртай. Боломж, сорилт хосолсон Монгол Улс шиг хөгжиж буй улсын хувьд цаашид хүндээ ээлтэй, эдийн засгийн хувьд тогтвортой, ногоон ирээдүйд тэмүүлсэн улс байх эсэх нь залуусын хөгжил, оролцооноос ихээхэн хамаарна. Монгол Улс Тогтвортой хөгжлийн зорилгуудын хүрээнд нэлээд ахицтай ажиллаж буй. Гэвч ядуурал, боловсролын тэгш бус байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт зэргээр зайлшгүй анхаарах ёстой нийгмийн чухал асуудлуудыг дорвитой шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэж, эерэг өөрчлөлт авчрахын тулд залуусынхаа оюуны хөгжил, ур чадварт хөрөнгө оруулах хэрэгтэй гэдгийг Монгол дахь НҮБ-ын Суурин Зохицуулагч Тапан Мишра онцолж байна.   Тиймээс НҮБ болон НҮБ-ын харьяа байгууллагууд өнгөрсөн хугацаанд залуусыг өсөж хөгжих боломжоор хангах, дижитал ур чадварт сургах, хүсэл мөрөөдлөө олоход нь туслах олон төсөл хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлжээ. Энэ хичээл зүтгэлийн үр шимийг нь хүртсэн залуус ч нэмэгдсээр. Бид тэдгээр залуусын төлөөллөөр дамжуулж, залуу үе хэрхэн ирээдүйд бэлдэж байгааг онцоллоо.НҮБ-ын Хүүхдийн Сан: Дижитал үндэстэн болох зорилгыг өнгөлж яваа код хөгжүүлэгч охид“Би IT инженер болох зорилготой” хэмээн нүүр дүүрэн инээмсэглэлтэй ярих энэ охиныг Г. Анужин гэдэг. Тэрбээр энэ жилийн “Код бичих охидын хөтөлбөр”-т шалгарсан 30 сурагчийн нэг. Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарт эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувийг нэмэгдүүлэх, чадварлаг боловсон хүчин бэлдэх зорилготой уг хөтөлбөр түүнийг мөрөөдлөө бодитоор харж, хичээгээд үзэх урам зориг өгсөн хэмээн ярьж байна. Учир нь Г. Анужин багаасаа л компьютер, гар утасны аппликэйшин сонирхдог хүүхэд байж. Гэвч бусад охидын адилаар хаанаас, хэрхэн эхлэхээ мэдэхгүй явсаар ахлах ангийн сурагч болжээ. Тиймээс битүүхэндээ тэнцэх болов уу гэсэн айдастай бас догдлолтойгоор хөтөлбөрт өргөдлөө илгээсэн гэнэ. Гурав дахь жилдээ хэрэгжиж буй “Код бичих охидын хөтөлбөр”-ийг энэ жил НҮБ-ын Хүүхдийн Сан дэмжин ажилласан юм. Орон даяар шалгаруулалт явуулж 6000 гаруй өргөдөл ирснээс ийнхүү хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдсөн 30 охиныг сонгон авчээ. Тэд зуны хоёр сарын хугацаанд мэргэжлийн багш нарын чиглүүлэг дор код бичих ур чадварт суралцаад зогсохгүй ШИМТ (шинжлэх ухаан, инженерчлэл, математик, технологи) мэргэжлийн суурь ойлголт, англи хэлний чадварт суралцжээ. Хөтөлбөрийн туршид салбартаа манлайлж буй эрхмүүд охидын ментороор ажиллаж, технологийн салбарын ирээдүйн боломжуудыг бодитоор харахад тусалсан төдийгүй Монголдоо тэргүүлэх технологийн компаниудад зочилсон нь үзсэн мэдлэгээ улам бататгах боломжийг олгосон байна. Монгол орны өнцөг бүрээс ирсэн охид хамтдаа кемпэд байрлаж, идэвхтэй суралцахын сацуу бие биетэйгээ нөхөрлөж, дурсамж дүүрэн хоёр сарыг өнгөрөөжээ. Г. Анужин “Найзууд минь дандаа хөдөө орон нутгаас ирсэн. Хамгийн гайхалтай нь бүгдээрээ IT инженер болно гэсэн бат итгэлтэй, өөрийгөө дайчилж чаддаг охид байсан. Орон нутагт мэдээлэл зүйн хичээл хомс ордог ч хүсэл мөрөөдлийнхөө төлөө хичээж байгаа найзуудаа хараад улам их урам зориг авсан” хэмээн ярив. Хөтөлбөрийн үеэр охид сурсан мэдсэнээ ашиглан өөрсдөө вэбсайт угсарч сурсан тухайгаа баяртай ярьж байна. НҮБ-ын Хүүхдийн Сангаас дэмжин ажилласан энэхүү хөтөлбөр охидод код бичих ур чадварт заагаад зогсохгүй Монгол Улсыг дижитал үндэстэн болоход оруулж буй томоохон хувь нэмэр билээ. Магадгүй хэдэн жилийн дараа эдгээр охид цахиурын хөндийд цахиур хагалж ч мэдэх юм.   НҮБ-ын Хүн Амын Сан: Монгол орны алслагдсан сумдад ирээдүйн инженерүүд бэлтгэгдэж байна Монгол орны хойд хязгаар Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумд байрлах Залуучуудын хөгжлийн төвийн байнгын үйлчлүүлэгч бол Э. Энх-Үжин охин юм. Угаас сэргэлэн, аливаа зүйлийн учир зүйг олохдоо сайн тэрбээр робот угсрах сургалтад хамрагдаж 20 төрлийн робот угсарч сурчээ. НҮБ-ын Хүн амын сан өсвөр үе, залуучуудад амьдрах ухааны боловсрол олгох, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, өсөж хөгжих орон зайг бий болгохоор Залуучуудын хөгжлийг төвийг 2013 оноос байгуулж эхэлсэн түүхтэй. Энэхүү санаачилгыг Монгол Улсын Засгийн Газар үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлснээр өдгөө алслагдсан сумдад нийтдээ 45 Залуучуудын хөгжлийн төв залууст үйлчилж байна.Хүүхэд залууст хүсэл мөрөөдлөө хөглөх боломж олгож буй энэ төвийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэхээр НҮБ-ын Хүн амын сан Юнител групптэй хамтран 12 аймагт “Юнител Хаб”-ыг байгуулжээ. Энэхүү төв нь залуучуудын техник сэтгэлгээг хөгжүүлэхээр робот угсрах, код бичих, электроникийн анхан шатны ур чадвар заадаг. Түүнчлэн өсвөр насныханд технологийн инновац ашиглан эрүүл мэндийн боловсрол олгох, зөвлөгөө мэдээлэл өгөх төсөл хэрэгжүүлдэг аж. Дээрх сургалтуудад нийт 700 гаруй өсвөр үеийнхэн хамрагдаж, програмчлалын хичээлд хамрагдсанаас 110 нь охид байгаа нь олзуурхууштай. Тэдний нэг нь Э.Энх-Үжин охин. “Өмнө нь хичээл дээр онол л үздэг байсан бол одоо электроникийн эд материалтай харьцаж, роботоо угсарч, өөрийнхөө гараар бүтээж, заримдаа бүтэлгүйтдэг ч түүнээсээ суралцаж байгаа нь энэ сургалтын хамгийн гоё нь” гэж Э. Энх-Үжин охин хэлсэн юм. НҮБ-ын Хүн амын сангаас сургалт заах багш нараа чадавхжуулахад анхааран сургалтад хамруулдаг нь хичээлийг үр дүнтэй, сонирхолтой, өгөөжтэй болоход тусалдаг ажээ.Энэхүү санаачилгын ачаар Монгол орны өнцөг булан бүрд ирээдүйн инженерүүд бэлтгэгдэж байна. -50 градусын тэсгим хүйтэн өвлийг ажралгүй Залуучуудын хөгжлийн төвөө зорин ирж буй хүүхэд залуусын ирээдүй тодоос тод гэрэлтэж байна.Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллага: Хөдөлмөрийн маргааныг шийдвэрлэхэд залуусын оролцоо  Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн дэргэдэх Залуучуудын хорооны гишүүн Б.Санжаа болон түүний баг “Зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих дижитал шийдлийн хакатон”-ы ялагчаар тодорсон юм. Европын Холбооны санхүүжилтээр НҮБХХ, ХХААБ, ОУХБ хамтран хэрэгжүүлж буй Монгол улсад хөдөлмөр эрхлэлтийн шинэчлэлийг дэмжих санаачилгын хүрээнд зохион байгуулсан энэхүү хакатон 18-34 насны залуучуудын хөдөлмөрлөх эрхийн тухай ойлголтыг нэмэгдүүлэхийг зорьжээ. Б.Санжаа “Хөдөлмөрлөх эрх, үүргээ мэддэг байх нь үнэхээр чухал гэдгийг өөрийн туршлагаар олж мэдсэн” хэмээн хэлж байна. Учир нь тэрээр анх ажилд орохдоо хөдөлмөрийн гэрээгээ уншилгүй гарын үсэг зурж байжээ. Гэтэл 6 сарын дараа цомхотголоор ажлаасаа халагдаж, хөдөлмөрийн маргаантай нүүр тулсан аж.  Б.Санжаа болон түүний багийнхан хакатоны туршид сэдвээ боловсруулж, судалгаа хийж байхдаа хөдөлмөрийн маргааны асуудал залуучуудын дунд түгээмэл болохыг анзаарчээ. Мөн залуус зохистой хөдөлмөрийн талаар ойлголт мэдлэг дутмаг учраас хэт бага цалин хөлсөөр эсвэл хөдөлмөрийн хүнд нөхцөлд ажиллах асуудалтай тулгардаг байна. Тиймээс Б.Санжаа болон түүний багийнхан CU франчайз дэлгүүрт буй ажиллаж буй залуусыг мэдлэгжүүлж, тэдэнд хөдөлмөрийн харилцаа, хөдөлмөрлөх эрх үүргийн талаар ойлголт өгөх төсөл боловсруулан хакатонд түрүүлсэн юм.  Ингээд 2000 ам.долларын гарааны санхүүжилт авч төслөө зургаан сарын хугацаанд хэрэгжүүлжээ. Төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд Баянзүрх дүүргийн СU сүлжээ дэлгүүрийн ажилтнуудаас Хөдөлмөрийн харилцаанд тулгамдаж буй асуудлуудын тухай суурь судалгаа авч, улмаар нийт 30 салбарын менежерүүдийг сургалтад хамруулж, чадавхыг нь бэхжүүлжээ.Б.Санжаа “Залуус асуудал байгааг мэдэж байгаа бол зүгээр хараад суух биш, эвлэлдэн нэгдэж түүнийг шийдвэрлэхийн төлөө дуу хоолойгоо хүргэх нь чухал гэдгийг өөрийн биеэр маш сайн мэдэрсэн. Ирээдүйд ажлын байр залуусаас олон талын мэдлэг мэдээлэлтэй байхыг, дижиталд ур чадварт суралцсан байхыг шаардаж байгаа цаг үед залуучууд өөрсдөө идэвх санаачилгатайгаар эвлэлдэн нэгдэж, олон улсын байгууллагаас өгч буй боломжийг ашиглаж, хамтран ажиллаж, дуу хоолойгоо хүргэж байх нь чухал” болохыг онцолсон юм.     НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөр: Ирээдүйн чиг хандлагыг #STEM4All салбарын мэргэжлүүд тодорхойлно НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс зохион байгуулсан #STEM4All сургалтад А.Ариунтуяа хамрагдаж, нэгэн сонирхолтой бөгөөд үр дүнтэй өдрийг өнгөрүүлжээ. “Физикийн хичээл төрөл бүрийн туршилтаар дүүрэн, зугаатай байж болдгийг мэдээгүй юм байна” хэмээн ярихдаа нүд нь гэрэлтэж байв. Дунд ангидаа жүжигчин болно гэж бодож явсан тэрбээр ахлах ангид ороод шинжлэх ухааны хичээлүүдийг сонирхон судалж эхэлсэн аж.  Жүжигчин бол эмэгтэй хүнд тохиромжтой мэргэжил гэсэн хэвшмэл ойлголтоор хэлбэржсэн түүний бодлыг энэхүү санаачилга эвдэж, ирээдүйн мэргэжлээ сонгоход нь хүчтэй нөлөөлсөн байна. Энэ жил төгсөх ангийн сурагч болж буй А. Ариунтуяа сургуулиа төгсөөд анагаах ухааны чиглэлээр мэргэжил эзэмшихээр шийджээ. #STEM4All бол А. Ариунтуяа шиг мянга мянган залуусыг шинжлэх ухааны салбарт дурлуулж, ирээдүйд эх орондоо инновац, технологийн хөгжлийг авчрах чадварлаг мэргэжилтэн болгон бэлтгэх зорилготой олон улсын санаачилга юм. Технологийн хувьсал маш хурдтай өрнөж буй өнөө үед ШИМТ (шинжлэх ухаан, инженерчлэл, математик, технологи) салбарын мэргэжлүүдийг таниулах замаар ирээдүйн сорилтуудыг давах, мөн боломжуудыг ашиглахад залуу үеэ бэлтгэж буй хэрэг билээ. Учир нь ирэх 20 жилд 180 сая гаруй ажлын байр автоматжиж, хөдөлмөрийн зах зээл дэх ажлын байрны 90 хувь нь технологи суурьтай болж хувьсах төлөвтэй байна.   НҮБ-ын Хүнс, Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллага: Уур амьсгалын өөрчлөлтийг даван туулахад залуусын хувь нэмэр Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн судлаач Ж.Гантуяа багаа ахлан НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллага болон НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр хамтран Ази номхон далайн орнуудын дунд зохион байгуулсан СКАЛА хакатонд түрүүлсэн юм. Дэлхий нийтэд тулгараад буй уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэхэд залуусын оролцоог дэмжих, тэдний санал санаачилгыг дэмжих зорилготой энэхүү хакатонд “SPLICING” багийнхан мал аж ахуйн менежментийг сайжруулах гар утасны аппликэйшний төслөөрөө тэргүүлж, 2000 ам.долларын гарааны санхүүжилт авсан байна. Малчдад зориулсан уг аппликэйшн нь малын тоо толгой, дата мэдээлэлд үндэслэн малын ашиг шим буюу гарцыг хамгийн өндөр түвшинд байхаар тооцоолон сүргийн зохист бүтцийг автоматаар тооцоолж өгөх юм. “Малчид сүргийнхээ зохистой харьцааг хамгийн ихдээ 5 жилээр тооцоолж чаддаг болчихвол бэлчээрийн доройтлын асуудлыг цэгцлэх боломжтой гэж харж байна. Хамгийн гол нь тэдэнд хүртээмжтэй, инновацлаг шийдэл хэрэгтэй” хэмээн Ж.Гантуяа судлаач онцолж байна. “SPLICING” багийнхан санаагаа хөгжүүлж, утасны аппликэйшнээ хэрэглээнд оруулахаар НҮБ-ын Хүнс хөдөө аж ахуйн байгууллагын ELEVATE сантай хамтран ажиллаж байна. Энэхүү төслийн ач холбогдол зөвхөн технологийн инновацаар хязгаарлагдахгүй уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэхэд малчдыг чадавхжуулахад оршиж буй. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар тус улсад албан ёсны айлчлал хийж буй НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч Амина Ж.Мохаммедыг Монгол дахь НҮБ-ын хамт олон угтан авч байгаадаа баяртай байна. Хатагтай Мохаммед айлчлалынхаа үеэр Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор наймдугаар сарын 22-23-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдаж буй “Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт”-ын нээлтийн ажиллагаанд оролцлоо, илтгэл тавьлаа.  Чуулга уулзалтад дэлхийн 19 улсын төр, засгийн тэргүүн, сайд, олон улсын 20 орчим НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагууд, олон улсын төрийн бус байгууллага зэргийг төлөөлсөн зэрэг салбар салбарын эмэгтэй манлайлагчид оролцож, хүн төрөлхтний ногоон, чинээлэг ирээдүйд эмэгтэйчүүдийн оруулах хувь нэмрийг өсгөх, дэлхий даяар эмэгтэйчүүдийн өмнө тулгарч буй боломж, сорилтуудыг шийдвэрлэх гарц шийдлийг хэлэлцэж байна. Жендэрийн эрх тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн эрхийн төлөө хүчтэй дуу хоолой, манлайлагч хатагтай Мохаммед жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах зорилтыг бүхий л асуудлын төвд үргэлжлүүлэн тавих хэрэгтэй гэдгийг чуулганы төлөөлөгчдөд хандан уриаллаа. "Ирэх сард болох Ирээдүйн асуудлаарх дээд хэмжээний уулзалт болон Бээжин+30 хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хэлэлцэх дөхөж байгаа энэ үед жендэрийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийг эрх мэдэлжүүлэх зарчмуудыг ТХЗ-ын бүхий л салбарт тусгах нь нэн чухал болохыг онцлон тэмдэглэж байна" гэж ЕНБД-ын Орлогч нээлтийн үгэндээ цохон тэмдэглэлээ.  Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч айлчлалынхаа хүрээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх, Монгол Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Словени Улсын Ерөнхийлөгч Наташа Пирк Мусар нартай өндөр дээд хэмжээний уулзалт хийв.   Тэрээр мөн Улаанбаатар хот дахь НҮБ-ын байранд зочилж, НҮБ-аас Монгол улсын хөгжлийн төлөө хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл, үр дүнтэй танилцлаа. Мөн НҮБ-ын ажилтан, албан хаагчидтай уулзаж, тэдний сонирхсон асуултуудад хариулж, халуун дотно яриа өрнүүллээ.    

НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Тапан Мишра энэ сарын 1-ний өдөр Монгол орны хоймор нутгийн эзэд болох цаатан (духа) иргэдтэй уулзахаар Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын 2-р багийн нутаг Баруун тайгын Мэнгэбулагт нутаглаж буй цаатны отогт зочиллоо. Хөгжлөөс алслагдмал аж төрөх эдгээр иргэдэд хүрэхийн тулд гурав хоногийн турш аялсны дотор машинаар хүрэх боломжгүй бартаат замаар 7 цаг гаруй мориор явж хүрчээ. Түүний айлчлалын гол зорилго нь цаатан иргэдийн амьдрал ахуй, соёлтой танилцахын зэрэгцээ тэдний хүсэл тэмүүлэл, мөн тулгамдаж буй хүндрэл бэрхшээлийн талаар ярилцаж, санал бодлыг нь сонсох явдал байв. Хамгийн ойрын суурингаас 30 км-ийн зайд амьдрах цаатнуудын хувьд хамгийн тулгамдсан асуудал бол эрүүл мэндийн үйлчилгээ аж. Яаралтай тусламж дуудахад дор хаяж 1-2 өдрийн дараа эмч ирдэг талаар цаачин Б.Наранжаргал хэллээ. Тэд эмнэлгийн тусламж хэрэгтэй үед сумын төвтэй холбогдох ямар харилцаа холбоо байхгүй тул ийнхүү хугацаа алддаг тухай ярьлаа.НҮБ-ын Суурин зохицуулагчтай уулзахдаа тэд үр хүүхдүүдийнхээ боловсролд санаа зовж буйгаа илэрхийлж байв. Тухайлбал, Б. Болормаа хүүхдүүддээ чанартай боловсрол эзэмшүүлэх нь нэн тэргүүний хүсэл гэдгийг уламжлав. Тэд сумын төвдөө сургалтын иж бүрэн төхөөмжтэй, биеийн тамирын талбай, танхимтайгаас гадна дулаан, тохилог, тав тухтай дотуур байртай сургуульд үр хүүхдүүдээ сургаж, чанартай боловсрол эзэмшүүлэх хүсэл мөрөөдөлтэй. Гэвч 2000 онд нутгийн урчуудын гараар баригдсан сумын сургуулийн барилга стандартын шаардлага хангахгүй, нэн яаралтай стандартын тохьтой сургуултай болох нь нэн чухал гэж сумын Засаг дарга Б.Цэрэн-Очир ярив. Тэрээр өвлийн -40 хэм хүртэлх хүйтэрдэг энэ нутагт дотуур байрны халаалтын систем нь ажилладаггүй тул хүүхдүүд хахир өвлийн хүйтнээр гадаа модон жорлон ашиглах байгаад сэтгэл зовниж буй аж.  НҮБ-ын Суурин зохицуулагч цаатан болон дархад иргэдийн хүүхдүүдийн сурч боловсрох эрхийг хангах, түүний дотор дотуур байранд амьдрах таатай орчныг бүрдүүлэхийн тулд дотуур байрны халаалтын системийг яаралтай шийдвэрлэх шаардлагатай байгааг тэмдэглэв.  Мөн тэрээр энэ айлчлалаараа тогтвортой эко соёлын аялал жуулчлалыг зөв зохион байгуулах аваас цаатан иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх, орон нутгийн эдийн засгийг дэмжих асар их нөөц боломжтой гэж үзэж байна. "Онгон дагшин байгаль, биологийн олон янз байдлаараа алдартай Хөвсгөлийн тайгаар цаан сүргээ даган нүүдэллэн амьдардаг цаатан иргэдийн өвөрмөц соёл нь гадаад дотоодын жуулчдыг татдаг бөгөөд аялал жуулчлалыг оновчтой зохион байгуулах нь нутгийн иргэдийн хөгжил, амьдрал ахуйд ихээхэн тустай юм” гэж Тапан Мишра гэв.Цаатан иргэдтэй мөн ундны ус, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нөхцлийг сайжруулах, тэжээллэг хоол хүнсний хангамж, зөв хооллолт зэрэгт анхаарахаас гадна байгаль орчноо хамгаалахын тулд хог хаягдлын менежментийг шийдвэрлэх зэрэг бусад сорилтуудыг ч шийдвэрлэх шаардлагатай талаар ярилцав. Мөн тэрээр шинжлэх ухаан, технологийн дэвшил, цахим хөгжил, инновацийг нэвтрүүлэх замаар цаатан иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлж, хөгжил дэвшилтэй хөл нийлүүлэх боломжийг бүрдүүлэх боломжтойг онцоллоо. “НҮБ нь тогтвортой хөгжлөөс хэнийг ч хоцроохгүй байх зарчмын дагуу хүн бүр хөгжлийн үр шимийг ижил тэгш хүртэх ёстой гэж үздэг. Тиймээс, Тогтвортой хөгжлийн зорилгуудыг бүрэн хэрэгжүүлэхийн төлөө НҮБ-ын зүгээс үндэсний цөөнх цаатан иргэдийн эрхийг хангаж, тэдэнд тогтвортой, хүртээмжтэй хөгжлөөс хүртэх боломжийг бүрдүүлж, хэрхэн дэмжиж ажиллах талаар санал бодлыг нь сонслоо" гэж НҮБ-ын Монгол дахь Суурин зохицуулагч Тапан Мишра онцлон тэмдэглэв.  

Тэд тэсвэр хатуужил, бүтээлч сэтгэлгээ, манлайллаараа хүртээмжтэй, тогтвортой нийгмийг цогцлооход хувь нэмрээ оруулж байна. Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр сорилт бэрхшээлийг даван туулж, сайн сайхан ирээдүйн төлөө хичээнгүйлэн зүтгэж, үйл хэргээрээ манлайлж буй зарим охид, эмэгтэйчүүдийг онцлон танилцуулж байна. Жендэрт суурилсан хүчирхийллийг таслан зогсоох нь  Архинд донтсон, хүчирхийлэгч нөхрөөсөө 2-12 насны гурван хүүхдийнхээ хамт зориг гарган зугтаж, хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйчүүдэд зориулсан аюулгүй байранд амь өрсөн ирсэн Болорыг (аюулгүй байдлын үүднээс нэрийг нь өөрчилсөн болно) танилцуулж байна. “Та нар энд аюулгүй” гэх энгийн мэт боловч хамгийн ихээр сонсохыг хүссэн үгс нь байлаа.  Болор бол Нэг цэгийн үйлчилгээний төв, түр хамгаалах байраар үйлчлүүлж буй мянга мянган эмэгтэйчүүдийн нэг юм. Түр хамгаалах байр тэдний аюулгүй байдлыг хангахаас гадна эрүүл мэндийн анхан шатны үйлчилгээ, нийгмийн болон сэтгэлзүйн зөвлөгөө засал, хууль эрхзүйн зэрэг долоон төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг. НҮБ-ын Хүн амын сангаас хэрэгжүүлсэн “Жендэрт суурилсан хүчирхийлэлтэй тэмцэх” төслийн хүрээнд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамтай хамтран, Швейцарын хөгжлийн агентлагийн дэмжлэгтэйгээр 2016 – 2023 онуудад нийт 11 Нэг цэгийн үйлчилгээний төвийг нийслэлийн дөрвөн дүүрэг, долоон аймагт байгуулсан юм.Нэг цэгийн үйлчилгээний төв, түр хамгаалах байраар үйлчлүүлж буй хүмүүсийн дийлэнх нь буюу 90 гаруй хувь нь хүүхэдтэйгээ ирдэг бөгөөд 2023 оны байдлаар нийт 4037 үйлчлүүлэгчдийн 3308 нь насанд хүрээгүй иргэд байв. НҮБ-ын Хүн амын сангаас Нэг цэгийн үйлчилгээний төв, түр хамгаалах байрны ажилтнуудад зориулсан жендэрт суурилсан хүчирхийллээс сэргийлэх, хамгаалах, хохирогчдод үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг мэргэжлийн сургалт, зөвлөгөө, дэмжлэг үзүүлэн ажиллаж байна.Эмэгтэйчүүдийн бизнесийн ур чадварыг дэмжих нь  Төв аймгаас Улаанбаатар хотын Налайх дүүрэг рүү шилжин суурьшсан таван хүүхдийн ээж, гахайн ферм эрхлэгч Номинтой танилц. Таньж мэдэхгүй шинэ газарт нөхөр, хүүхдийн хамт амьдралаа шинээр эхлэх нь түүний хувьд тийм амархан байсангүй. Түүний гэр бүл бага хэмжээний газар худалдаж аваад байшингаа барьжээ. Түүгээр ч зогсохгүй амьжиргаагаа тэтгэхээр гахайн ферм байгуулсан нь түүний хувьд урьд өмнө төсөөлж байгаагүй шинэ ажлын гараа байв. КОВИД-19 цар тахлын үеийн хямралыг даван туулахад зориулж 2021 онд Монгол улсын Засгийн газраас иргэн бүрд өгсөн 300,000 төгрөгийн тусламж олгосон юм. Энэ тусламжийн мөнгөөр Номингийн гэр бүл гахайн фермтэй болохоор шийдэж, 4 тоорой, нэг эр гахай худалдан авсан нь өдгөө 50 хүртлээ өсжээ.Номин өөрийн ферм дэх гахайн генетик, удамшлыг сайн чанарын үүлдрээр төрөлжүүлэн, сайжруулж фермээ орчин үеийн дэвшилтэт аргаар хөгжүүлэхээр зорьж ажиллаж байна. Гахайн аж ахуйгаа өргөжүүлж, усан хангамжийг сайжруулж, хүнсний ногоо тарьж, хашаа барих зэргээр фермээ өргөжүүлэх дэвшилтэт арга барилд тууштай суралцаж байлаа. Амжилттай фермийн эзэн болох мөрөөдөлтэй ч түүнд туршлага дутаж, сорилт бэрхшээл мундахгүй байлаа. Харин 2023 оны 3-р сард НҮБ-ын Шилжилт хөдөлгөөний байгууллага Шударга Дэнс Төв ТББ-тай хамтран хэрэгжүүлсэн шилжин суурьшигч эмэгтэй бизнес эрхлэгчдийг дэмжих төсөлд хамрагджээ. Энтрепренюрийн сургалтын үеэр Номин шилдэг оролцогчоор тодрон төслийн санхүүжилт авсан бөгөөд үүгээрээ бизнесээ өргөжүүлэхэд шаардлага тоног төхөөрөмж буюу махны хөрөө, вакуумжуулан битүүмжлэх машин худалдан авсан байна. Шинэ тоног төхөөрөмжийн тусламжтайгаар тэрээр гахайн жижиг фермээ томруулж, орлогоо нэмэгдүүлэв. Номин вакуумжуулсан мах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж орлогоо нэмэгдүүлэн, амьжиргаагаа дээшлүүлж, хот, хөдөөгийн зах зээлд сайн чанар бүхий мах, махан бүтээгдэхүүн нийлүүлж байна.Тэмээчдийг дэмжиж, ингэний сүүн бүтээгдэхүүний нэмүү өртгийн сүлжээг өргөжүүлэх нь  П.Мөнхдөл нь Дундговь аймагт гэр бүлийн хамтаар 400 гаруй тэмээ малладаг тэмээчин эмэгтэй. Монголдоо анхдагч болсон тэмээчдийн хоршооны гишүүн болсноор тэрээр нутгийн бусад тэмээчидтэй туршлага солилцон, хувийн хэвшилтэй хамтрах болжээ. Европын холбооны санхүүжилтээр НҮБ-ХХААБ-ын хэрэгжүүлж буй төслийн дэмжлэгтэйгээр Мөнхдөл ингэний сүүний өртгийн сүлжээнд сүүгээ нийлүүлж, орон нутгийн эдийн засагтаа хувь нэмэр оруулж байна.Мөнхдөл тэмээтэй хамт өссөн учраас бага наснаасаа сүү сааль авч сурчээ. Анх дэлэн шувтарч сүү гарган авна гэдэг чанга, хэцүү ажил шиг түүнд санагддаг байв. Харин одоо ингэ саахад түүртэхгүйгээр барахгүй өнгөрсөн жил гэхэд 20 тонн сааль авчээ. Мөнхдөлийн хөдөлмөр өндөрт үнэлэгдэж “Улсын аварга саальчин” шагнал хүртсэн ба энэхүү эрхэм шагналыг ингэ сааж авсан анхны хүн болжээ. Мөнхдөл хэлэхдээ “Өөрийн ажлаа үнэлүүлсэндээ сэтгэл дүүрээд сайхан байдаг. Ингэний сүүг бид ахуйдаа хэрэглэж, 10 гаруй төрлийн цагаан идээ гарган авдаг.” гэв. Ингэний сүү нь шим тэжээл, амин дэмээр онцгой баялаг төдийгүй Монгол соёлын чухал нэгэн хэсэг юм.Цахим хөгжлөөс үүдсэн ялгааг арилгахаар алслагдсан бүс нутгийн хүүхдүүдийн цахим ур чадварыг хөгжүүлэх нь  Программ хангамжийн инженер болж, код бичиж, программ зохиох мөрөөдөлтэй 15 настай А. Бүжмаа охинтой танилц. Тэр бол Хөвсгөл аймгийн Ханх сумын сургуулийн сурагч бөгөөд сургуулийнхаа Мэдээлэл технологийн клубт хамрагддаг цөөхөн охидын нэг юм.НҮБ-ын Хүүхдийн Сангаас ЕБС-ийн сурагчдын хичээлээс гадуурх үйл ажиллагааг сайжруулах зорилгоор Монголд анх удаа ICT клубуудыг байгуулж байна. Цар тахлын үед Монгол орон даяар олон хүүхэд, тэр тусмаа Ханх зэрэг алслагдсан сум, орон нутгийн хүүхдүүд технологийн боломжгүйгээс шалтгаалж зайны сургалтад хамрагдаж чадахгүй байв. Хүүхдэд цахим ур чадвар эзэмшүүлэх цаашлаад бүх хүүхдэд тэгш боловсрол олгох зорилгоор НҮБ-ын Хүүхдийн сан нь үүрэн холбооны тэргүүлэгч оператор Мобикомтой хамтран “Smart Education” санаачилгыг хэрэгжүүлж байна. Энэхүү санаачилгын хүрээнд Мобиком нь найман сургуульд цахим анги байгуулсан.НҮБ-ын Хүүхдийн сан нь “Ази тивийн сургуулиуд” хөтөлбөрийн хүрээнд ЕБС-ийн багш, сурагчдад цахим бичиг үсгийн боловсрол, хосолмол заах арга зүй, технологийн төхөөрөмж ашиглах, цахим контент бүтээх, хөгжүүлэх зэрэг сургалтуудыг явуулж байна. Хүйсийн хэвшмэл ойлголтыг халж, эмэгтэйчүүдийн манлайллыг дахин тодорхойлох нь  Хүйсийн талаарх хэвшмэл ойлголтуудыг улам бүр дэвэргэж байдаг уламжлалт ойлголтыг сөрөн зогсож, өөрчлөлтийг түүчээлж буй иргэний нийгмийн манлайлагч Б. Батцэцэг, Б. Цэрэнлхам, Р. Оюунбилэг нарыг танилцуулъя. Тэд Монгол Улсад, тэр дундаа нийслэл Улаанбаатар хотод идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж, цаашид орон нутагт руу хүрээгээ тэлэхээр тэмүүлж буй “Эмэгтэйчүүдийн манлайллын сүлжээ”-ний идэвхтэн гишүүд юм. Өдгөө 2,000 гаруй гишүүнтэйгээр орон даяар үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа тус сүлжээ нь БНСУ-ын Олон улсын хамтын ажиллагааны агентлаг (КОЙКА) болон НҮБХХ-ийн хамтран хэрэгжүүлж буй төслийн санаачилгаар байгуулагдсан.Сүлжээнд нэгдсэнээр эмэгтэйчүүдийн өөртөө итгэх итгэл улам бүр нэмэгдэж, нийгмийн хэм хэмжээ, хэвшмэл ойлголтуудтай идэвхтэй тэмцэж байна хэмээн Б.Батцэцэг хэллээ. Тэрээр сүлжээгээрээ дамжуулан эрэгтэй болон эмэгтэй хүйсийн аль алинд байдаг жендэрийн хэвшмэл ойлголтыг эвдэх чиглэлээр орон нутагтаа ажиллаж байна. “Сүлжээнд хамрагдсанаар би өөрийнхөө манлайлах чадварт илүү итгэлтэй болж, улс төрд хандах хандлага маань эергээр өөрчлөгдөж байгаа” хэмээн Б.Цэрэнлхам онцлов. Эмэгтэй хүн удирдлагын түвшний ажил эрэлхийлэх үед түүний гэр бүл, нэр хүндтэй холбоотой асуудлыг ярьж зүрх сэтгэлийг нь мохоохын оронд тэднийг дэмжин, “Чи чадна аа”, “Би чамайг дэмжинэ ээ” гэх мэт үгсээр нэг нэгнээ дэмжиж, урам зориг хайрладаг хандлагатай байгаасай гэж Р. Оюунбилэг үзэж байна. Ийнхүү эмэгтэйчүүдийн манлайллыг дэмжих олон төрлийн санаачилгуудаас гадна НҮБХХ-ийн төсөл нь УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших эмэгтэйчүүдийн квотыг 2024 оны сонгуулиар 30 хувь, 2028 оноос эхлэн 40 хувиар тогтоох заалтыг батлуулахад томоохон дэмжлэг үзүүлэн ажилласан. Энэхүү өөрчлөлт нь улс төрийн намууд жагсаалтаар нэр дэвшүүлэхдээ хүйсийн харьцааг 1:1 болгох, улс төрийн намууд сонгуульд нэр дэвшигчдээс дэнчин, барьцаа авахыг хориглох зэргээр шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд чухал дэмжлэг болж буй юм.